-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

Partije Informbiroa su bojkotovale Kongres KPJ 1948, na koji su bile pozvane. Na Kongresu je analiziran i ocijenjen dotadašnji razvojni put KPJ. Kongres je usvojio Rezoluciju o odnosu KPJ prema Informbirou, dao političku podršku CK KPJ u odbrani nezavisnosti zemlje – vođstvo je dobilo plebiscitarnu podršku izabranih delegata i ogromne većine članova i jugoslovenskih naroda. Kongres je usvojio Program KPJ, prvi od Vukovarskog kongresa, održanog 1920. Istaknuto je da se KPJ u svojoj djelatnosti rukovodi teorijom marksizma-lenjinizma. O Titovoj vještini vladanja govori i podatak da je Kongres obavezivao CK KPJ da učini sve kako bi se „likvidirala ramimoilaženja” sa CK SKP (b) – trebalo je kod članstva stvoriti iluziju da je sukob samo stvar nesporazuma, raznih podmetanja i neobaviještenosti sovjetskog partijskog rukovodstva. Poslije Petog kongresa uslijedili su kongresi po republikama: u Crnoj Gori, BiH i Makedoniji, prvi osnivački, a u Srbiji, Hrvatskoj i Sloveniji održani su kongresi drugi po redu.

Na Kongresu su jednoglasno usvojeni Program i Statut Partije i posebna rezolucija o odnosu KPJ prema Informbirou. Peti kongres je otvorio put novoj koncepciji izgradnje socijalističkih društvenih odnosa, ali ne sa osloncem na državu, već na neposredne proizvođače. Godine 1950. donesen je Zakon o predaji fabrika radnicima na upravljanje. U tom revolucionarnom zakonu, koji je bio zvanični stav partijskog i državnog vrha, izraženi su osnovni elementi nove generalne linije KPJ u izgradnji socijalizma u Jugoslaviji.

Istoričari iz vremena socijalističke Jugoslavije drže da je razlog da Staljin nije izvršio napad na Jugoslaviju bilo jedinstvo KPJ i naroda, spremnost da se pruži otpor napadaču. Jugoslavija je iz Drugog svjetskog rata izašla kao četvrta po brojnosti među svim vojskama antihitlerovske koalicije. A i sam Staljin nije bio siguran kako bi na ovaj napad odgovorile zapadne zemlje. I poslije 1948. Jugoslavija je ostala komunistička zemlja – SAD su joj davale pomoć, ali nijesu prihvatile njen režim. Od 1950. Amerika daje ne samo besplatnu pomoć u hrani, već je 1951. godine zaključila Sporazum o vojnoj pomoći u cilju jačanja odbrambene moći FNRJ. Pomenimo i Ankarski sporazum iz februara 1953. kada su Jugoslavija, Grčka i Turska (od 1949. članice Sjevernoatlantskog pakta) u Ankari potpisale ugovor o prijateljstvu i saradnji. Poslije 1955. godine mijenja se međunarodni položaj Jugoslavije, izbija grčko- turski sukob oko Kipra, a Sporazum, mada formalno neraskinut, izgubio je značaj.

Staljinovom smrću 5. marta 1953. godine, stvorene su pretpostavke za sređivanje odnosa između Jugoslavije i SSSR i drugih socijalističkih zemalja. Visoka partijska delegacija, predvođena Nikitom Hruščovom, posjetila je 3. jula 1955. Jugoslaviju, kad je potpisana Beogradska deklaracija o normalizaciji odnosa KPJ i SKP i SSSR i Jugoslavije. Novi podstrek unapređenju odnosa između Jugoslavije i Sovjetskog Saveza dao je XX kongres KP SSSR, održan februara 1956. godine – otvorio je prosec destaljinizacije sovjetskog društva i partije i drugih socijalističkih država. Nakon Kongresa počela je i rehabilitacija žrtava Staljinovih čistki... Posthumno su rehabilitovani i mnogi jugoslovenski revolucionari koji su nestali u vrijeme progona uoči Drugog svjetskog rata i kasnije. Informacioni biro komunističkih i radničkih partija je raspušten 1956, a Tito je posjetio Sovjetski Savez juna iste godine i tada je potpisana Deklaracija o odnosu između KPJ i KPSS – Moskovska izjava. Među istoričarima Titovog vremena bilo je mišljenje da je 1948. godina „prekretnica ne samo u istoriji Jugoslavije, već takođe i u istoriji komunističkog pokreta u cjelini”. (Izvor: Petranović, „Istorija Jugoslavije 1918–1988”, Beograd, 1988.)

Aleksandar Zinovjev, poznati sovjetski filozof, sociolog, pisac i disident, učio je da ništa ne postoji u čistom vidu – sve ima svoje lice i naličje. Zinovjev je jedan od rijetkih disidenata iz socijalističkih zemalja koji je kritikovao ne samo staljinizam, već je, dok je živio na Zapadu, bespoštedno napadao i kapitalizm, njegov način življenja i mišljenja. Boraveći u zapadnim zemljama, Milovan Đilas, za razlku od Zinovjeva, nije se oglašavao kritikom kapitalističkog režima.


(NASTAVIĆE SE)

---