- DR SOFIJA BOŽIĆ

U svakom slučaju, vladajući režim poslije skupštinskog atentata bio je izložen oštroj i bespoštednoj kritici. Upravo zbog njega „ugled Srbije i Beograda strahovito je pao u svim krajevima preko”, ili je bar tako procjenjivao Dušan Ivančević. Za ovog narodnog poslanika najveće zlo bilo je u tome što se nezadovoljstvo „prečana” režimom pretvorilo u nepovjerenje prema svim „Srbijancima”. Međutim, novine su, tih julskih i avgustovskih dana 1928. godine, bile prepune ne samo pisama podrške Svetozaru Pribićeviću (od strane sreskih i mjesnih organizacija Samostalne demokratske stranke iz Hrvatske i ostalih krajeva zemlje), već i pisama-rezolucija s radikalskih konferencija i zborova u prečanskim i hrvatskim krajevima. U tim rezolucijama je, prije svega, osuđivan zločin Puniše Račića, ali i djelovanje Svetozara Pribićevića i Stjepana Radića koji su, podstaknuti svojom vlastoljubivošću, netaktičnim ponašanjem neprimjerenim članovima takve institucije kao što je parlament, indirektno omogućili da dođe do atentata. Meta radikalskih napada bio je naročito Pribićević, i to zbog unošenja razdora između „prečana” i „Srbijanaca”, „što mi ne želimo, niti se priznajemo Prečanima, već ravnopravnima našoj braći u Srbiji”, kako je, između ostalog, stajalo u dopisu sreskog odbora Radikalne stranke u Vrginmostu, a slično tome i u dopisima ostalih radikalskih organizacija. Pribićeviću je, ukratko, osporena uloga lidera prečanskih Srba i izraženo puno povjerenje Beogradu i Srbiji.

Da „nikad Srbi prečani nijesu bili dalje od Svetozara Pribićevića nego što su danas” – i to zato što on „baca ugarak između njih i Srbije”, nagovještava razbijanje Jugoslavije i ulazak prečanskih Srba u posebnu hrvatsku državu – tvrdili su i slavonski Srbi, članovi Zemljoradničke stranke. Potvrdu tog stava nalazimo i u riječima Srbina iz Srbije Živote Milanovića, upravnika Saveza agrarnih zajednica za Slavoniju i Baranju u Osijeku, koji je, na osnovu svojih kontakata s narodom tog kraja, ustanovio da je „seljak Srbin listom orijentisan prema Srbiji i Beogradu”.

Protiv autoriteta Svetozara Pribićevića a za jedinstvo sa Srbijom izjasnilo se takođe i pedeset stranački neopredijeljenih dubrovačkih Srba, predvođenih Nikolom Babićem i protom Božidarom Mitrovićem. „Dubrovački Srbi vide u djelovanju g. Pribićevića namjeru da pocijepa Srbe na dvije grupe, te zato oni i ne vjeruju u njegovo propovijedanje jedinstva i izjavljuju da su oni uvijek bili jedno sa svojom braćom u Srbiji i da to žele ostati zauvijek, jer su oni protivnici sviju frontova i traže iskreno i pravo jedinstvo”.

Ipak, sve do državnog udara kralja Aleksandra Karađorđevića, odnosno do zavođenja diktature (6. januara 1929. godine), kojom je suspendovan parlamentarni život u Kraljevini SHS, dio Srba iz Hrvatske i dalje je, poput Srđana Budisavljevića, u javnosti plasirao ciničnu formulu: da „`Velika Srbija` ne znači ništa drugo nego `velika pljačka`” ili, poput Stojana Pribićevića: da je nemali broj „srbijanskih” političara i intelektualaca zahvatila – „velikosrbijanska psihoza”. Činjenice, kao što su one na koje je ukazivala beogradska Politika, na primjer da je Kraljevina za prvih deset godina imala 123 ministra, od kojih je 60 bilo iz Srbije a 63 (dakle većina) iz „preka”, da je Hrvatska dala 20 a Dalmacija osam ministara itd, dakle činjenice koje su argumentovano obarale stereotipe, nijesu uvažavane. Umjesto da akcentuje sve one elemente koji su esencijalno povezivali dva dijela srpskog nacionalnog bića, grupa srpskih intelektualaca i političara iz Hrvatske uporno je, pod plaštom borbe protiv velikosrpske hegemonije, naglašavala sve ono što ih je razdvajalo. To se, međutim, ticalo ne samo Srba, već je, in ultima linea, dodatno ugrožavalo već ionako ozbiljno poljuljane temelje same države.

Priredio: Miladin Veljković

(Kraj)

---