-Piše:Dr Radoslav T. Stanišić Filmski i TV reditelj

Sudbina Revolucije je bila i sudbina sovjetskog filma, do čijeg opadanja dolazi u isto vrijeme kada i do uvođenja zvuka na film, ali ta veza nije direktna. Neki sovjetski reditelji su se, naravno, teško prilagođavali novoj zvučnoj tehnologiji, ali u cjelini gledano ona je s oduševljenjem pozdravljena kao sredstvo obogaćivanja umjetničkog potencijala filma. Dziga Vertov je oduševljeno prihvatio uvođenje zvuka još od sredine `20-ih godina XX vijeka; u avgustu 1928. su Ejzenštajn, Pudovkin i Aleksandrov objavili manifest u kome se zajednički zalažu za kreativnu primjenu zvuka u pokretnim slikama; a Ejzenštajn, Aleksandrov i Tise su 1929. i 1930. putovali u zapadnu Evropu i Ameriku, gdje su bili u prilici da iz prve ruke prate razvoj zvučnog filma. Izgleda da je zlatno doba sovjetskog filma, kao i kada je riječ o njemačkom filmu, okončano podjednako iz političkih i iz tehnoloških razloga. Na XV kongresu Komunističke partije, održanom 1927. Josif Staljin, koji je bio generalni sekretar Centralnog komiteta od 1922, uspio je, nadigravši svoje protivnike, da postane diktator Sovjetskog Saveza i to ostane još dvadeset šest narednih godina. Za razliku Lenjina i Trockog, Staljin i njegovo okruženje su bili netrpeljivi, provincijalnog duha i veoma netolerantni prema umjetnosti – naročito kada je riječ o avangardnim eksperimentima. Kao bezobzirno praktičan političar, Staljin je priznavao izuzetan značaj filma kao sredstva masovne komunikacije, ali dok je Lenjin rekao: „Film je za nas najvažnija od svih umjetnosti“, on je bio manje uglađen: „Film je“, pisao je on, „najsjajniji medij masovne agitacije. Naš cilj je da ga uzmemo u svoje ruke“. Upravo se to i dogodilo. Na XVI partijskom kongresu, 1928, Staljin je zahtijevao veću državnu kontrolu nad svim umjetnostima, da bi se umjetnost što više približila masama i da bi se u većoj mjeri na njih odnosila. Godine 1929. je Staljin stavio „Sovkino“, kojim je do tada upravljao Anatolij Lunačarski preko Komesarijata obrazovanja pod direktnu upravu Vrhovnog sovjeta narodne privrede. Reorganizovan kao „Sojuzkino“, filmski trust je stavljen u ruke doktrinarnog birokrate Borisa Z. Šumjackog, koji je otvoreno ustao protiv svakog oblika „formalizma“, simbolizma i eksperimenta u oblasti montaže, u korist didaktičkih priča i, na kraju krajeva, otvorene propagande.

„Sojuzkino“ je 1933. reorganizovan u centralnu Upravu filmske i fotografske industrije, čiji je generalni direktor bio Šumjacki. On je 1936. postavljen i na čelo Odjeljenja pokretnih slika pri Komitetu za umjetničke poslove, što mu je dalo skoro diktatorsku vlast nad sovjetskom filmskom industrijom, koju je uživao sve dok nije smaknut 1938. Kako je sovjetsko rukovodstvo bivalo sve autoritarnije, umjetnost je u sve većoj mjeri potiskivana u pravcu usko ideološkog gledišta poznatog kao socijalistički realizam. Socijalistički realizam je zvanično definisan kao „umjetnički metod čiji je osnovni princip istinito, istorijski konkretno predstavljanje stvarnosti u njenom revolucionarnom razvoju, a čiji je najvažniji zadatak komunističko obrazovanje masa“. Kulješov, Ejzenštajn, Pudovkin, Dovženko, i Vertov bili su na razne načine optuženi za prestupe i, u nekim slučajevima, javno poniženi zbog „formalističkih skretanja“ u prošlosti. Oni su nastavili sve do kraja svojih života da rade pod pritiskom ograničenja koja su dolazila sa zvaničnih mjesta, mada su, od tada pa nadalje, njihove vizije i metodi bili sapeti staljinističkom paranojom. Uz samo jedan izuzetak, Ejzenštajna, niko od njih nije napravio u doba zvučnog filma nijedno djelo koje bi dostiglo visinu njihovih najvećih nijemih filmova, jer umjetnost u okovima ideologije prestaje da bude umjetnost i pretvara se u nešto drugo. Velika umjetnost može ponekad da bude ideološka, kao što su filmovi „Potemkin“, „Mati“ i „Arsenal“, ali ideologija koja služi samoj sebi ne može da bude velika umjetnost. Staljinizam je obogaljivao sovjetsku filmsku industriju i poslije Staljinove smrti. U različitim stepenima sovjetski film je ostao u zagrljaju tog nasilja sve do pojave glasnosti 1985–1986, dok socrealizam nije kategorički odbačen kao zvanični stil sovjetskog umjetničkog filma, sve dok se za to nisu jednoglasno opredijelili članovi Saveza filmskih stvaralaca u junu 1990, godinu prije raspada SSSR-a.


(KRAJ)

---