-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Knjiga „Građanin svijeta“, posvećena životu i radu Todora Manojlovića (1883–1968), čuvenog srpskog književnika, dramskog pisca i književnog i likovnog kritičara, jedna je u nizu književnih biografija poteklih iz visprenog pera Radovana Popovića, poznatog srpskog novinara i pisca, koju je objavila renomirana izdavačka kuća „Službeni glasnik“ iz Beograda, 2009. godine. Uz njegovo odobrenje i saglasnost izdavača, u narednih nekoliko brojeva, prenijećemo najinteresantnije detalje vezane za život i stvaralaštvo jednog od „najvećih evropejaca srpske moderne kulture“, i u isto vrijeme, „jedne vrlo složene i zagonetne ličnosti“, kako je Manojlovića okarakterisao Gojko Tešić.

Radovan Popović je rođen 1938. godine u selu Dub. Gimnaziju je završio u Užicu, a književnost je studirao u Beogradu. Bio je dugogodišnji urednik kulturnog dodatka „Politike“. Za knjigu „Život Meše Selimovića“, nagrađen je 1988. godine Oktobarskom nagradom grada Beograda za književnost.

Član je srpskog PEN kluba i član upravnih odbora Zadužbine „Ivo Andrić“, Zadužbine „Desanka Maksimović“ i uprave Fondacije „Vasko Popa“.

Iz milošte su ga zvali Todoš. Njegovi najbliži, još u ranoj mladosti, a potom će ga tako zvati i prijatelji, pisci i drugi umjetnici – glumci, slikari, muzičari. I svi se slažu u jednome – bio je pravi aristokrata, takvi su mu bili maniri u oblačenju, ponašanju na ulici, u kafanama među razbarušenim pjesnicima i slikarima izdvajao se besprekorno urednim odijelom, leptir-mašnom, šeširom... Pa, ipak, psihijatar dr Vojin Matić, blizak prijatelj u poznim godinama piščevim, veli da su ga mnogi Zrenjaninci „smatrali kužnim“!

Aleksandar Tišma opisujući ga (u ljeto 1958. godine) u jedno julsko popodne u Zrenjaninu, zapaža da ima snažnu šaku, „a njegovo lice, ono masivno, četvrtasto i još rumeno lice sa mesnatim faunskim nosom i veselim svijetlim očima odaje zbunjenost, 'muku', jer ga zapitkuju o životu...“ Tišma ga podsjeća na jedno sjećanje Đule Juhasa, mađarskog uglednog pisca, savremenika Todorovog, da je u vrijeme studija umio „biti žestok, uvrijeđen Srbin“. Ali, njegova sredina, ona u kojoj se rodio, u velikom Bečkereku (17. februara 1883. godine) nikada mu nije oprostila što je učio u mađarskoj gimnaziji, kod pijarista, a ne u Novom Sadu ili Sremskim Karlovcima, gdje su učila djeca izrazito srpske orijentacije. Ko je, u stvari, Todor Manojlović?

Sam je sastavio genealoško stablo svoje porodice, onako kako se sjećao: baba Kata, iz porodice Dimitrijević, bila je udata za Tošinog djedu Todora Manojlovića, oca dr Nikole Manojlovića. Njegov otac Nikola imao je dva brata – Peru i Milana. Njegova majka Sofija potiče iz porodice Petrović (djevojačko Kupusarević). Sofija je imala pet sestara, jedna od njih je Linka, udata u čuvenu beogradsku porodicu, za Aleksu Krsmanovića, i Olgu, udatu Putić, sa čijom će kćerkom Verom (Bebom) Todor živjeti poslednjih dvadesetak godina (i jedno i drugo bez poroda). Todor je rastao u salonima svoje otmene familije u koju su dolazili ugledni Mađari iz Pešte i Novog Sada, Njemci, ali i Srbi, kao što je Đorđe Stratimirović. Slušao je bajke o Napoleonu, ali i o srpskim kraljevima, junacima iz srpskih pjesama, o caru Lazaru i carici Milici, propasti carstva srpskoga, Bošku Jugoviću, Ivanu Kosančiću, Milanu Toplici... Naročito je volio odlaske s majkom kod ujne Marije, u njen salon u kome je njegova majka ćaskala na divanu s ujnom, a on je, po navici, ležeći potrbuške na ćilimu, u blizini balkonskih vrata, opčinjen slušao njihove priče. Pa, ipak, najradije je volio da sluša sjećanja ujka Milivoja, koji je sa strašću pričao o govorima Stratimirovića i pobjedi nad Mađarima 1848. godine u Sentomašu, koji je potom dobio ime Srbobran.


(NASTAVIĆE SE)