<br />
Todora je u Firenci zatekla vijest da je 27. januara 1919. godine umro njegov prijatelj Endre Adi, u Budimpšeti. Početkom jeseni 1919. godine, on stiže u Beograd (Brat Ivan se povukao sa okupatorskom vojskom, u Budimpšetu; radiće kao činovnik u vojsci između dva rata i za vrijeme Drugog svjetskog rata, gdje će umrijeti 1970. godine). Naravno, stanuje na Terazijama broj 10, kod tetke Krsmanovićke, nekoliko desetina koraka od hotela „Moskva“ u kome se već okupljaju pisci, slikari, muzičari... koje zanima nešto novo u umjetnosti. Tu je Miloš Crnjanski, Sibe Miličić, Josip Kosor, Mirko Korolija, Ivo Andrić, Sima Pandurović, Branko Popović, Miloje Milojević... Todor Manojlović se srcem i dušom predaje toj grupi umjetnika.

Mezimac svoje tetke koja mu je u palati „Krsmanović“ obezbijedila lagodan život – velike sobe sa visokim plafonima, prostrana bašta na padini; u ovaj ambijent dovodio bi prijatelje umjetnike, služio ih likerom i turskom kafom, pa bi uz priču ostajali do zore.

Postao je saradnik „Politike“, prikazujući izložbe, kao što je ona ratnih slikara, pa „Grupe umjetnika“... Ali, upravo ta grupa umjetnika (pisci, slikari, muzičari) bola je oči tradicionalistima, starijim umjetnicima koji su se klonili bilo kakve avangarde, želeći da sačuvaju svoj položaj i status koji su stekli u društvu. „Beogradski dnevnik“ je pisao da ova grupa „stoji daleko od umjetnosti“ i da „nema ništa zajedničko sa umjetnošću“. Vrijeme će, međutim, demantovati autore ovakvih paškvila. Lazar Trifunović, jedan od naših najistaknutijih istoričara umjetnosti, tvrdiće da su Todor Manojlović i Rastko Petrović prvi kritičari koji su poslije Prvog svjetskog rata stali na stranu nove umjetnosti – konstruktivnog slikarstva ili „novog realizma“. U tom kontekstu Trifunović posebno ističe Manojlovićev članak o Petru Dobroviću (objavljen u časopisu „Misao“ 1920. godine) u kome objašnjava teoriju kubizma. Bio je to, kaže Trifunović, prvi smio obračun stare i nove umjetnosti.

Godine 1920. Todor Manojlović dobija i prvi zvanični posao – postavljen je za sekretara opere Narodnog pozorišta. Stalni je saradnik „Misli“ književno-političkog časopisa, koji uređuju Velimir Živojinović i Sima Pandurović. U jesen 1922. najveći srpski izdavač Geca Kon objavljuje i dugo očekivanu prvu knjigu pjesama Todora Manojlovića „Ritmovi“ (naslovnu stranu uradio je Sava Šumanović). Sve pjesme u njoj napisane su, kako je sam autor naglašavao – „u čistom slobodnom stihu“. „Ritmovi“ su, sudeći po relevantnim ocjenama, dobili laskave ocjene. Miloš Crnjanski u „Misli“ piše: „Manojlović, kao književna ličnost, a to ne bi trebalo zaboravljati, u vrijeme opšte nekvalifikovanosti, ne može biti neprimijećen. Esejist dragocjenog muzealnog znanja, stvari mu se, kad ih takne, srdačno odzivaju. O Geteu, ili o Činkvečentu, ili o Montenju, ja sam duboko uvjeren, danas kod nas niko kao on ne zna, i, što je više, niko tako fino ne sluti... Mjesto ove zbirke u našoj najnovijoj lirici nije u drugom redu.“

Zaniljivo je da ga je Branislav Nušić, kao inicijator osnivanja Udruženja prijatelja umjetnosti „Cvijeta Zuzorić“, pozvao na saradnju, pa ga je čak predložio da uđe u prvi žiri za ocjenjivanje literarnih radova, u kome su bili i Isidora Sekulić i Svetislav Petrović. Postaje saradnik i „Srpskog književnog glasnika“, tradicionalističke (ali dobre) revije.

O otmenosti Todora Manojlovića govori se i u drugim krajevima nove države, u Zagrebu, na primjer, o njemu piše veoma laskavo Milan Begović, ugledni dramski pisac i prevodilac („Savremenik“), kako je on „građanin čitavog svijeta“ po svom znanju i shvatanjima života i da je njegova roditeljka Firenca.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---