-Piše:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Neprekidno otkrivajući ranjivost njegovog muškog protagoniste i lažnu prirodu njegove heroine i odbijajući, emocionalno, u svakom smislu – kao zatvoren krug opadajuće spirale, da se završi, film „Vrtoglavica” ukazuje na varljivost ne samo romantične ljubavi, nego i čitave holivudske tradicije igranog filma koja ga potpisuje. Na dubljem nivou, međutim, on ukazuje na još teže prihvatljivu istinu: da je krajnja konsekvenca romantičnog idealizma, oličenog u potrazi za nečim što prevazilazi moguće – redom: neuroza, psihoza i perverzija (ili, još specifičnije, nekrofilija). Vrtoglavica je film koji nije zabilježio uspjeh ni kod publike, ni kod kritike. Hičkok je odlučio da njegov sledeći film ostvari veliki uspjeh, pa je producirao

„Sjever-sjeverozapad" (North by Northwest, 1959), koji je predstavljao povratak promišljenom modelu dvostruke potjere, po ugledu na „39 stepenika” (1935) – a čini se povremeno da ga je ovdje i parodirao. Scenario je s mnogo stila napisao Ernest Leman (1915-2005), a snimio Berks procesom vistavižn za MGM. Ovaj film, koji govori o službeniku njujorške reklamne agencije koga istovremeno jure, preko čitave Amerike, i vlasti i špijuni, koji rade na problemima u vezi s nuklearnom energijom, sadrži neke od klasičnih hičkokovskih scena. Najznačajnija je na samom kraju, u kome junak filma bukvalno visi na litici planine Rašmor, kao i savršeno iskonstruisana scena u kojoj se iz aviona za zaprašivanje usred jednog kukuruznog polja u Indijani puca iz mitraljeza na njega. U njemu se takođe nailazi na prefinjenu manipulaciju frojdovskim simbolima, naročito onih o edipovskoj fantaziji, uz zadivljujuću muziku Bernarda Hermana koja zaokružuje punoću efekata koji u potpunosti zadovoljavaju sva čula, emocije i intelekt. Ili, prema priznanju samog Hičkoka datom Lejmanu u jednom trenutku za vrijeme snimanja:

„Emi, da li ti je jasno šta mi u ovom filmu radimo? Publika je kao velike orgulje na kojima ja i ti sviramo. U jednom trenutku sviramo ovu notu na njima i dobijamo ovu reakciju, zatim sviramo onaj akord i oni reaguju na onaj način. Jednog dana nećemo morati čak ni da snimamo fiim – postojaće elektrode ugrađene u njihove mozgove, a mi ćemo samo pritiskati raznu dugmad i oni će uzvikivati „oooh” i „aaah”, a mi ćemo ih plašiti ili nasmijati. Zar to neće biti divno?” To će biti „Psiho” (Psycho, 1960), čiju je priču Džozef Stefano napisao adaptirajući roman Roberta Bloha – Hičkokov najhladniji, najcrnji i najbriljantniji holivudski film. Hičkoka je produkcija filma „Psiho” koštala 800.000 dolara, pošto je angažovao sopstvenu televizijsku ekipu iz Revue Studios, televizijskog ogranka Universal Pictures. Film je snimao za Paramount u crno-bijeloj tehnici snimatelj Džon L. Rasel. Psiho je istovremeno ispunjenje nekrofilskih čežnji iz „Vrtoglavice” i surova osveta kritičarima tog filma. Prije nego što je prva trećina filma bila završena, lijepa i seksualno provokativna heroina (Dženet Li), koja bježi od policije pošto je od svoga gazde ukrala 40.000 dolara, već je iskasapljena i ubijena pod tušem u užasavajućoj montažnoj sekvenci koja traje 45 sekundi i za koju mnogi kritičari smatraju da parira sekvenci stepenica u Odesi iz Ajzenštajnovog filma „Potemkin”. „Psiho” je bezočno manipulativni film pa je prema tome, kao i „Potemkin”, zapanjujuće uspješan eksperiment na polju stimulacije reakcija publike. Hičkokova precizno planirana scena ubistva nožem je zapravo majstorska odbrana Kulješov-Ejzenštajnove škole montaže: u seriji od osamdeset sedam brzo montiranih fragmentarnih kadrova, izgleda kao da smo svjedoci užasnog nasilnog i brutalnog ubistva na ekranu, a samo jednom vidimo sliku noža kako probija meso, a na tom snimku uopšte nema krvi. Drugo ubistvo je tako savršeno i nepredvidljivo tempirano da predstavlja veliki šok za percepciju, čak i pošto ste ga više puta gledali. Uvijek iznova Hičkok primjenjuje kameru i montažu kao sredstvo zavođenja publike, vodeći je kinematografskim ćorsokacima i posipajući ekran vizuelnim zaludicama. Krivo vođenje kroz film. On takođe nudi i najmorbidniji igrani film u svojoj karijeri – ubica nožem je Norman Bejts (Entoni Perkins, 1932-1992), psihotični mamin sin koji živi u gotskoj kući s trulim lešom svoje majke koja je već nekih dvanaest godina mrtva, pošto ju je on svojom rukom ubio, ili nam bar na kraju filma tako kaže policijski psihijatar.


(NASTAVIĆE SE)

---