-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Kao prvi film koji je bio naširoko priznat kao umjetničko djelo i istovremeno osporavan zbog opasnog preinačavanja istorijske istine, „Rađanje jedne nacije” je sjeme svih filmskih remek-djela, a paradoks u vezi s njim je istovremeno paradoks igranog filma kao takvog. Više je ljudi gledalo „Rađanje jedne nacije” tokom prve godine prikazivanja tog filma nego što je ijedan film ikada imao publike. Samo u široj oblasti Njujorka broj gledalaca je premašio 825.000, a u cijeloj državi je ta brojka dostigla skoro tri miliona. Grifit je postigao cilj nadmašivši gledanost italijanskih superspektakla – i to pod svojim uslovima, i bio opštepriznat kao vrhunski majstor filmskog ekrana. Ali, ta pobjeda je bila pomiješana i s gorčinom. Napadi na sadržaj filma „Rađanje jedne nacije” su i dalje trajali (zapravo, nikada nijesu ni prestali), a optužbe da je rasista su ga duboko pogađale. Početkom 1916., i dalje pod žaokom optužbi za rasizam, Grifit se odlučio na produkciju velike kinematografske polemike uperene protiv tih „snaga netolerancije“, koje su tokom cijele istorije čovječanstva ugrožavale civilizaciju. Rezultat toga, film „Netrpeljivost” nije – kao što se ponekad tvrdi – Grifitovo „liberalističko“ pokajanje zbog „reakcionarne” epopeje o Građanskom ratu, nego prije svega vatrena odbrana njegovog prava da taj film napravi. Oba filma su od istog štofa, pa su i sve njihove manjkavosti i postignuća veoma slični. Čim je „Rađanje jedne nacije” počelo komercijalno da se prikazuje, Grifit je počeo da radi na skromnoj melodrami iz savremenog života pod naslovom „Majka i zakon”. Film je bio zasnovan na skorašnjem slučaju u kome su Pinkertonovi gardisti pobili devetnaest radnika za vrijeme štrajka u fabrici hemijskih proizvoda. Film „Majka i zakon” je već bio završen kada je Grifit došao na ideju da ga kombinuje s druge tri priče i tako dobije epski prikaz netolerancije kroz vjekove. Ovo sve je nagovještavalo da će taj projekat biti skup, ali je Grifit, zahvaljujući uspjehu „Rađanja jedne nacije”, bio toliko uzdignut da njemu nijedan projekat, ma kako ekstravagantan bio, nije mogao da bude odbijen. Pošto nije bilo drugih sem njegovih sopstvenih standarda koje bi morao da prevaziđe, Grifit je zamislio film „Netrpeljivost” tako raskošno da je ukupan njegov dotadašnji rad bio patuljastih razmjera u odnosu na njega. Ne štedeći ni na čemu – ni na ljudima, ni na novcu – napravio je mamutsku scenografiju, po projektu do tada malo cijenjenog Voltera V. Hola za svaki od četiri perioda predstavljena u filmu, od kojih su najkomplikovanije bile kulise starog Vavilona u prirodnoj veličini, postavljene na preko 10 ari zemljišta, podignute na nekih 300 stopa iznad nivoa tla. Angažovano je šezdeset glumaca i na hiljade statista da bi se dočarala mnogoljudnost u filmu, pa je u jednom momentu samo platni spisak produkcije premašivao dvadeset hiljada dolara na dan. Među osam njegovih asistenata režije (za „Rađanje jedne nacije” nije imao nijednog) bila su i četvorica od kojih će kasnije svi i sami ostvariti značajne karijere u Holivudu – Alan Dvejk, Kristi Kaban, Tod Brauning i Erih fon Štrohajm. Kada je projekat najzad završen, Grifit je na njega potrošio četrnaest mjeseci rada i, kako se tvrdi, skoro dva miliona dolara. Da je taj film bio onoliko popularan kako je Grifit očekivao, on bi postao jedan od najbogatijih ljudi u Holivudu. Ali, „Netrpeljivost” je donijela samo teške gubitke. Prva montažna verzija filma „Netrpeljivost” je trajala osam časova, a Grifit se premišljao da li da pusti film u opticaj u toj dužini, u dva dijela. Ali, smisao za praktično je pobijedio i on je skratio negativ sa 200.000 na 13.500 stopa, odnosno na oko tri i po časa. Pošto je ubrzo postalo jasno da je film promašaj što se gledanosti tiče, Grifit je brzo skratio negativ i premontirao storije „Majka i zakon” i „Pad Vavilona” za prikazivanje kao dva posebna filma, da bi pokrio gubitke. Kasnije, kad je pokušao da rekonstruiše negativ, pokazalo se da je skoro dvije hiljade stopa snimljenog filma nepovratno izgubljeno, tako da danas ne možemo da vidimo „Netrpeljivost” u originalnom obliku.

(Nastaviće se)

---