-PIŠE: MILICA KRALj

Svoju književnu praksu Borhes zasniva na uvjerenju da književnost nema drugu ulogu nego da pruža radost kako čitaocu, tako i piscu, izvlačeći obojicu iz vremenskog toka, koji im neminovno zadaje patnju. Često optuživan da se ne oslanja na nacionalnu tradiciju, on se branio tvrđenjem da Argentina nema drugu tradiciju od Evrope i da objedinjavanje opštih tema sigurno vodi u regionalizam. A njegova prozna djela, nema sumnje, upravo su dokaz ostvarenosti ove njegove teze.

Ako se prisutnost i smisao tradicije ne određuje u okviru pojedinog književnog djela, odnosno ako se istorija književnosti posmatra kao prostor u kojem se ostvaruje duhovni kontinuitet i identitet određene civilizacije i kulture, onda se može prihvatiti i Eliotovo određenje tradicije kao osnove književnog smisla i značenja: „Nijedan pjesnik, nijedan umjetnik nema sam za sebe cjelovito značenje. Njegov značaj, ocjena njegovog djela jeste ocjena njegovog odnosa prema mrtvim pjesnicima i umjetnicima. Jer ne možete ga samog ocjenjivati; morate ga radi kontrasta i poređenja postaviti među mrtve... Nužnost da se on saobrazi, uključi nije jednostrana; ono što se događa kada se stvori neko novo umjetničko djelo je nešto što se u isti mah dešava i sa svim umjetničkim djelima koja su mu prethodila...”

Esej „Pisac i tradicija“, u kojem se ova teza zastupa ima mnogo značaja za postavljanje,a donekle i rješavanje problema tradicije.

Često ono što čini jednu pojavu zanimljivom i privlačnom (kao što je slučaj sa seksom), to nije ona sama, već ono što je okružuje i obavija jednim gotovo mističkim velom. Borhes sugeriše ideju o iluzornosti tzv. objektivnog sveta i dopušta mogućnost, da je on samo san ili maštanje ljudi s nekog drugog svijeta.

Dva stuba Borhesove književne građevine sazdane na samoj književnosti jesu njegova djela iz ranih tridesetih godina dvadesetog vijeka: „Istorija sveopštog beščašća“ i „Istorija večnosti.“

„...Noć se već bila spustila; iz prašnjavog vrta dopre uzaludan krik neke ptice. Lonrot razmotri poslednji put problem simetričnih i povremenih smrti. – U vašem lavirintu postoje tri suvišne linije – reče najzad. Znam za jedan grčki lavirint koji čini jedna jedina linija, prava. Na toj liniji izgubilo se nekoliko filozofa, pa se na njoj može izgubiti i jedan običan detektiv. Šarlače, kad me budete lovili u jednoj drugoj inkarnaciji, zamislite da ste izvršili (ili izvršite) jedan zločin u A, zatim drugi zločin u B, na 8 kilometara od A, zatim treći zločin u C, na 4 kilometra od A i od B, na pola puta između prva dva. Onda me sačekajte u D, na 2 kilometra od A i C, opet na pola puta. Ubijte me u D kao što ćete me sada ubiti u Tristele- Roj.

– Kad vas sledeći put budem ubijao – ogdovori Šarlak – obećavam vam onaj lavirint koji se sastoji iz jedne prave linije i koja je nevidljiva, beskrajna.

Povukao se nekoliko koraka unazad. Zatim je vrlo brižljivo, opalio.” („Smrt i busola“)

Borhesu je knjiga bila svijet, a svijet knjiga (i to je ono što je odavno znano); ali manje je poznato da on nije imao potrebu da jednu knjigu pročita do poslednje stranice; o mnogima je čitao samo određene djelove u katalozima; o nekima se obavještavao sa stranica kulturnih rubrika; neke bi dugo držao u rukama opipavajući ih. O nekim piscima i djelima saznavao je iz enciklopedija; ali ono i što istovremeno začuđuje i zadivljuje to je njegov nepogršiv sud, njegova pravična ocjena djela koje ga je zainteresovalo.

Recimo o Džojsu je držao izvanredna predavanja, a da nije do kraja pročitao „Fineganovo bdenje“.

Njegov izbor knjiga bila je njegova autobografija: „Ja sam čitalac u potrazi za zadovoljstvima: nikad nijesam dozvolio da moje osjećanje dužnosti ima ikakvog udjela u tako ličnoj stvari kao što je kupovina knjiga.“

Govorio je da sve književnosti počinju epom, a ne kakvom intimnom ili sentimentalnom poezijom, uz citate iz „Odiseje”: „Bogovi stvaraju teškoće ljudima kako bi buduća pokoljenja imala o čemu da pevaju.”


(NASTAVIĆE SE)

---