Kada je kralj Milan odlazio sa prestola, ostavio je iza sebe nezavisnu državu (od 1878. godine), uzdignutu u dostojanstvo kraljevine (1882. godine), proširenu na jugu za četiri okruga (Niški, Pirotski, Toplički i Vranjski), parlamentarnu monarhiju sa jednim od najdemokratskijih ustava u tadašnjoj Evropi (Ustav iz 1888. godine), niz modernih zakona, modernu i dobro naoružanu stajaću vojsku, čvrstu monetu (dinar), Narodnu banku (1884), željezničke pruge povezane od Beograda (i Zemuna) na sjeveru sa austrougarskim prugama i na jugu i jugoistoku sa solunskom i carigradskom željeznicom (1884), privredni uzlet, prestonicu koja se (kao i sve varoši u Srbiji) – s novim, evropskim zdanjima – oslobađala poslednjih ostataka orijentalnog ruha, ukratko – ostavljao je iza sebe jednu novu, ali već uglednu evropsku državu. Jedan savremenik nazvao ga je „vladarskim meteorom” kome „niko nije bio nalik među suvremenim evropskim monarsima ni u privatnom ni u javnom životu” (Lj. Kaljević). Isti savremenik je izrazio bojazan da će „jedna tako čudna pojava” zadati dosta muke istoričarima pri proučavanju i iznošenju „vjerne slike” Milana Obrenovića.

I zaista, sud istoriografije o „našem prvom kralju poslije Kosova”, za sada je još uvijek veoma nepovoljan. Na to su, svakako, uticala kontroverzna mišljenja i savremenika i prvih istoričara. Štaviše, on ni do danas nije dobio naučnu biografiju, što je više nego za čuđenje. O njemu je najviše i najslikovitije pisao Slobodan Jovanović, ali prije jednog vijeka (1926, 1927) i u djelu pod nazivom „Vlada Milana Obrenovića”, u dvije knjige, što ne predstavlja naučnu biografiju u užem, odnosno pravom smislu riječi, već opis njegove vladavine i opis Srbije njegovog vremena.

Milana Obrenovića osporavali su i kudili i savremenici i istoričari: zbog razvoda braka s kraljicom Natalijom (1888), zbog „neurasteničnih nastupa” i „čudnih i nepredvidivih” vladarskih poteza, zbog toga što je navodno vladar „kome se tačno ne zna ni imena ni porijekla”, zbog toga što je „ukidao i gazio ustave po sto puta”, zbog ljubavnica i raspusnog, troškadžijskog života („kockar kao i njegov otac”), zbog rata sa Bugarima (1885), zbog „političkog rata” s radikalima, zbog okretanja spoljne politike od Rusije prema Austrougarskoj (1878), zbog Tajne konvencije sa austrougarskom (navodno je obećao „da će pokloniti Srbiju Austriji, a sebi kuršum u čelo”) 1881. godine i još zbog mnogo čega, ali – zanimljivo – niko do danas nije osporio velike i stvarne rezultate njegove vladavine. Naše vojskovođe u balkanskim (1912-1913) i Prvom svjetskom ratu (1914-1918) nijesu krile činjenicu da je tvorac takve, slavne i pobjedničke srpske vojske bio kralj Milan, a čak se i jedan elitni puk Drinske divizije zvao po njemu. Još jedna osobenost zaslužila je pohvalu i savremenika i istoričara – da je bio lijep čovjek, a po nekima i da je naš najljepši novovjekovni vladar. Bio je „stasit, lijepih i pravilnih crta lica” i vatrenih očiju („oči svoje majke kokete”).

Srpski knez (1868-1882) i prvi novovjekovni kralj (1882-1889) Milan Obrenović IV rođen je 22. avgusta 1854. godine u vlaškom (rumunskom) gradu Marašeštiju, u vrijeme kada se dinastija Obrenović nalazila u progonstvu iz Srbije (1839-1859). Njegov otac je Miloš Obrenović (1829-1860), sin Jevrema Obrenovića i rođeni sinovac srpskog kneza Miloša Obrenovića I, po kojem je i dobio ime. Miloš se školovao na vojnoj akademiji u Berlinu i služio je kao oficir u pruskoj, a potom u rumunskoj vojsci. U vrijeme Milanovog rođenja službovao je kao kapetan u Marašeštiju. Od 1851. godine bio je u braku sa Marijom (1832-1876), ljupkom ljepoticom iz čuvene rumunske boljarske porodice Katardži. Prije Milana, dobili su kćerku Tomaniju (1852-1854), nazvanu po Miloševoj majci i djetetovoj babi, ali je ona kratko poživjela. Ubrzo po rođenju sina supružnici su se razveli i nastavili da žive prilično raspusno. Marija je vanbračno živjela sa vlaškim knezom Aleksandrom Kuzom, u Bukureštu, s kojim je rodila dva (vanbračna) sina, Aleksandra (1864-1889) i Dimitrija (1865-1888), a poslije progonstva iz Rumunije (1866), sa jednim njemačkim plemićem, bliskom dvoru Habzburga, rodila je i vanbračnog sina Rudolfa Rudija Katardžija (1876-1934).

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---