-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Manje od mjesec dana nakon Livenovog dolaska u Srbiju, izbila je tzv. Niška buna. Iako nema direktnih dokaza da su ruski agenti ili zvanična Srbija dali signal za početak bune, indirektno nas ka tome upućuje podatak da je deputacija zavjerenika boravila u Kragujevcu kod kneza Mihaila i barona Livena neposredno pred početak pobune. Iako je Rusija željela bunu, nije željela njeno širenje, već diplomatsku pobjedu u smirivanju, kojom bi jasno pokazala svoj uticaj u Osmanskom carstvu. O tome svjedoči i savjet da knez Mihailo bude uzdržan, iako je svima bila jasno da je zvanična Srbija odlično upoznata sa početkom bune, te da pruža pomoć ustanicima.

Buna je vrlo brzo ugušena, a u Carigradu su se pronijele glasine – u kojima su aktivno učestvovali i prognani ustavobranitelji – da Rusija svim silama podržava kneza Mihaila, preko koga želi da podigne ustanak u Osmanskom carstvu i tako proširi svoje granice. Vijesti da su članovi ustavobranitelja u Carigradu uspostavili kontakte sa poljskom emigracijom primljeni su sa velikom pažnjom u Petrogradu. Ovo pitanje dobilo je na značaju kada se saznalo da je Mihail Čajkovski, predstavnik grofa Adama Čartorioskog, vođe poljske emigracije koja je utočište našla u Francuskoj, u Carigradu stupio u izrazito prijateljske odnose sa Riza-pašom, ministrom vojnim i miljenikom sultana. Kako je Čajkovski imao ogroman uticaj u najvišim turskim organima vlasti, članovi srpske emigracije su preko njega lako pridobili podršku Porte i francuskog poslanika u Carigradu. Porta je tada, uvjerena da se knez Mihailo suviše približio Rusiji, dala jasnu podršku ustavobraniteljskim prvacima da smijene vladajući poredak u Srbiji. Time su, već u ljeto 1841. godine, počele pripreme za smjenu na srpskom prestolu. Kada je knez Mihailo donio odluku da dozvoli povratak prognanim prvacima, sa njima je iz Carigrada za Beograd otputovao i Ludovik Zvjerkovski, koji je naznačen za glavnog povjerenika grofa Čartoriskog za Srbiju.

Povratkom prognanih ustavobranitelja u Srbiju unutrašnja kriza nije riješena. Naprotiv, samo je jasnije pokrenuta akcija za svrgavanje kneza Mihaila. Odlučujući događaji odigrali su se krajem ljeta 1842. godine. Nakon tzv. Vučićeve bune knez je bio prinuđen da napusti Srbiju. Ubrzo poslije prevrata, Toma Vučić Perišić i Avram Petronijević organizovali su „Privremeno pravlenie”, novu vladu, koju su priznali beogradski paša i Portin izaslanik Šekib-efendija. Na narodnoj skupštini, održanoj 14. septembra 1842. godine na Vračaru, za kneza Srbije izabran je Karađorđev sin Aleksandar. Međutim, novouspostavljeni poredak ubrzo se suočio sa brojnim protivnicima. Među spoljnopolitičkim posebno se isticala Rusija, koja je izbor Aleksandra smatrala za revolucionarni čin. U Petrogradu se nikako nijesu mogli pomiriti sa činjenicom da je promjena režima u Srbiji izvršena bez ruskog znanja i odobrenja. Odmah na početku pregovora sa Portom Rusija je zahtijevala poništavanje izbora kneza Aleksandra, Vučićevo i Petronijevićevo privremeno udaljavanje iz Srbije i smjenjivanje upravnika beogradske tvrđave Ćamil-paše.

Oslanjajući se na nasledno pravo u porodici Obrenović i ističući da je izbor novog kneza izvršen nezakonito, Rusija je 1843. godine, kao zaštitnica Srbije, uspjela da se izbori za sazivanje nove skupštine. Koliko su Rusi bili ozbiljni svjedoči i postojanje kompletnog vojnog plana za upad u Srbiju, ukoliko se ne udovolji svih zahtjevima, te prikupljanje vojnih jednica na Dnjestru od 22. juna 1843. godine. Kako je Porta poništila berat kojim je priznala Aleksandra Karađorđevića za kneza, a ustavobranitelji održali novu skupštinu, 27. juna 1843. godine, car Nikolaj I je 2. jula potpisao ukaz o raspuštanju prikupljene vojske. Međutim, ponovno stupanje na presto Aleksandra Karađorđevića Rusija je uslovila progonstvom Tome Vučića Perišića i Avrama Petronijevića iz Srbije.


(Nastaviće se)

---