[...] Osim lokalnih sporova, na odnose Jugoslavije i Italije su djelovala i globalna kretanja, odnosno hladnoratovska dinamika. Italija i Jugoslavija nijesu bile samo dva susjeda, već i dva reprezenta različitih globalnih pravaca. Dok je Italija bila lojalna članica Sjevernoatlantskog pakta i zapadnog svijeta, dotle je Jugoslavija poslije Brozovih posjeta Indiji i Burmi, te Beogradske deklaracije iz 1955. godine, eksperimentisala sa politikom ekvidistance i otvaranja prema vanevropskom svijetu. Razlike spoljnopolitičkih vektora Rima i Beograda su značajno uticale na odnose dviju država, djelujući često kao faktor ometanja pune normalizacije dva jadranska susjeda.
Geopolitičke determinante nijesu bile jedini hladnoratovski činilac koji je snažno uticao na odnose Italije i Jugoslavije. Ideološki faktor postavljao je nezanemarljivu barijeru između dva susjeda, budući da komunistički karakter režima u Jugoslaviji nije doprinosio jačanju međusobnog povjerenja. Iako je od druge polovine pedesetih godina, italijanska politička klasa započela proces apertura a sinistra, antikomunistička osjećanja vrha italijanskog establišmenta (i Vatikana) su ostala dovoljno jaka, pa se i dalje sa nepovjerenjem gledalo na komunistički režimu Beogradu.
Italijansku stranu su od sredine pedesetih godina posebno uznemiravali obnovljeni kontakti Jugoslavije sa Moskvom i sovjetskim satelitima u kontekstu normalizacije jugoslovensko-sovjetskih odnosa poslije Staljinove smrti. U elaboratu DSIP-a iz 1960. godine navedeno je da su vanblokovski položaj Jugoslavije i „oscilacije u odnosima sa lagerom” bili predmet „stalnog preispitivanja” u Rimu. Podvučeno je da su na „perspektivu naših (jugoslovenskih – P.D.) odnosa sa lagerom Italijani gledali kroz sopstvenu blokovsku zaslijepljenost i uvijek među prvima bili alarmirani zbog svake manifestacije poboljšanja tih odnosa”. Pored toga, ocijenjeno je da s obzirom na „naglašenu blokovsku pripadnost Italije”, vanblokovska pozicija Beograda nije bila po volji italijanskim vladama, koje su „svoju spoljnopolitičku aktivnost zasnivale na nepopustljivim i često ultraatlantističkim stavovima”. Podozrenje u odnosu na Jugoslaviju proizvodili su i kontakti koje je jugoslovenski režim održavao sa italijanskom ljevicom – komunistima i Socijalističkom partijom, Pietra Nenija: „Italmip (ministarstvo spoljnih poslova italije – P.D.) nam je davao i direktno na znanje da im ti kontakti nijesu po volji”. Kao faktor koji je negativno uticao na odnose sa Jugoslavijom je, u pomenutom dokumentu DSIP-a, označen i Vatikan. U vezi s time, navedeni su signali koji su stizali iz Demohrišćanske partije i italijanskog ministarstva spoljnih poslova da bi normalizacija odnosa Jugoslavije i Vatikana pozitivno djelovala na razvoj jugoslovensko-italijanskih odnosa. Ipak, nijesu svi elementi jugoslovenske specifične spoljnopolitičke pozicije negativno uticali na odnose Rima i Beograda. Radilo se, prije svega, o nastojanjima Rima da profitira od jugoslovenskih pozicija u vanevropskom svijetu, kako je ocijenjeno u pomenutom elaboratu DSIP-a. Tu je navedeno da Italija želi da iskoristi „jugoslovenski ugled” u vanblokovskim zemljama za „jačanje vlastitog prestiža i ostvarivanja svojih interesa”. Kao ilustracija takvih italijanskih ambicija u dokumentu su navedene inicijative pojedinih italijanskih zvaničnika (pored ostalih i Del Boa, te italijanskog ambasadora u Beogradu Kavaletija) za zajednički, italijansko-jugoslovenski nastup na trećim tržištima. U vezi s tim, u Jugoslaviji je primjećivano „realistično” gledanje Italijana na arapski svijet.
Hladnoratovsko nepovjerenje prema Jugoslaviji je, prema jugoslovenskim izvorima, posebno dolazilo od strane italijanskih vojnih struktura, remetići donekle opšte pozitivne trendove bilateralnih odnosa.
PRIREDIO:
MILADIN VELjKOVIĆ
Nastaviće se