-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

U godišnjem izvještaju jugoslovenske ambasade u Rimu za 1963. godinu ocijenjeno je da su italijanski vojni krugovi i italijanski generalštab „faktor koji već godinama u uopšte uzev povoljan razvoj italijansko-jugoslovenskih odnosa unose izvjesne elemente rezervi, nepovjerenja i kočenja pozitivnih tendencija”. U tom kontekstu navedeno je i tretiranje Jugoslavije od strane italijanskih oružanih snaga „ne samo kao teritorije sa koje će eventualno dejstvovati sovjetske snage, već i ukazivanje na Jugoslaviju kao potencijalnog protivnika, zbog njenih sve boljih veza sa SSSR-om”.

Jugoslovenska ambasada je u svom izvještaju iznijela više mogućih motiva za ovakav stav italijanskih vojnih krugova. Pomenuta je teza da su čelni ljudi italijanske vojske i viši oficirski sloj „opterećeni prošlošću”, te da na njihove stavove u velikoj mjeri utiču „snage ekonomske desnice i krupnog kapitala”. Jedan od motiva takvog tretiranja Jugoslavije bio je, prema jugoslovenskim ocjenama, sasvim materijalne prirode. Radilo se, naime, istaknuto je u ovom jugoslovenskom dokumentu, o pokušaju italijanskih vojnih krugova da potenciranjem italijanske ugroženosti od strane Beograda iznude veću finansijsku i drugu pomoć NATO-a i Sjedinjenih Država i naglase „važnost Italije kao partnera u savezu”.

Sličnu ocjenu pozicije italijanskih oružanih snaga prema Jugoslaviji iznio je na kolegijumu DSIP-a decembra 1963. godine ondašnji jugoslovenski ambasador u Rimu Ivo Vejvoda. On je u svom obraćanju ukazao na činjenicu da pojedini italijanski generali Jugoslaviju vide kao sovjetskog eksponenta, te da se u skladu sa tim procjenama u nekim italijanskim vojnim planovima Jugoslavija tretira kao potencijalni neprijatelj: „Vojni krugovi u Italiji imaju i dalje određene rezerve prema nama [...] Imali su manevre na sjeveru sa zadatkom da se odbrani napad iz Jugoslavije i Austrije. Naše su trupe stigle na Pjavu. Oni su bacili iza njih atomsko taktičko naoružanje i odbili ih nazad na granicu. Mi smo u glavama nekih italijanskih generala potencijalni saveznik Rusa i to je pitanje koje između političara i vojnika stalno izaziva diskusiju”.

Nepovjerenje uzrokovano hladnoratovskim faktorima postojalo je i na jugoslovenskoj strani. Povod za takav jugoslovenski osjećaj predstavljao je pristanak italijanskih vlasti da se na teritoriji Italije instaliraju američke rakete srednjeg dometa. Ovakav potez italijanske vlade je, prema jugoslovenskim izvorima, prilično uznemirio Beograd i pojačao strahovanje za sopstvenu bezbjednost. Krajem februara 1958. godine jugoslovenski predsjednik Josip Broz Tito je u intervjuu Sajrusu Sulzbergeru podvukao osjećaj ugroženosti Jugoslovena zbog odluke o postavljanju raketa, navevši da bi i samo prelijetanje takvih raketa preko jugoslovenske teritorije značilo povredu jugoslovenskog integriteta. Na ne baš konkretan način jugoslovenski lider je nagovijestio pokretanje određenih kontramjera Jugoslavije.

Nekoliko dana kasnije (16. marta 1958. godine) Broz je na predizbornom mitingu u Beogradu ponovo, ovog puta javno, izrazio nezadovoljstvo zbog postavljanja američkih raketa u Italiji: „Nama teško pada što talijanska vlada sada, na pritisak Atlantskog pakta, pristaje da stvara te rampe koje ugrožavaju Jugoslaviju. Mislim da to ne bi smjelo da bude svejedno talijanskoj vladi, jer vjerujem da talijanski narod nije za to da se te rampe postavljaju, pa zato ne bi trebalo da bude svejedno ni kako mislimo mi, kako naš narod misli o tome”.

Nekoliko dana poslije Brozovog govora u Beogradu uslijedila je reakcija italijanske strane. Italijanski ambasador u Beogradu Guidoti, sastao se 20. marta sa podsekretarom u jugoslovenskom DSIP-u Mladenom Ivekovićem i „izrazio čuđenje i izvjesno nezadovoljstvo” zbog jugoslovenskog pokretanja pitanja postavljanja raketnih baza u Italiji.


Nastaviće se

---