-PRIREDILA: NATAŠA SPAIĆ

U vrijeme Kraljevine Jugoslavije, Podgorica se prostirala na lijevoj obali Morače. Činile su je Stara i Mirkova varoš. Na desnoj obali Morače, između sela Momišića, Vranića i Tološa (čije su kuće bile, uglavnom, prizemljuše), bila je golet pašnjaka i (rijetkih) njiva, sa gdjekojom divljom smokvom, šipkom, dračom, čičkom, na kome su pasle krave i ovce. Do polovine 20. vijeka na tom prostoru su se nalazile tri zgrade višespratnice: dvorac kralja Nikole na Kruševcu, kamena zgrada do Visećeg mosta i Duvanski kombinat.

Prvih godina druge polovine 20. vijeka, sa desne strane Morače izgrađene su dvije višespratnice, od kojih je zapadna bila namijenjena za Ministarstvo građevine. U njihovoj izgradnji učestvovali su njemački zarobljenici. Kada se shvatilo da je namjena tog prostora predimenzionirana, druga zgrada je rekonstruisana u stambeni objekat sa sedam ulaza. U prvu zgradu, u kojoj je sada Ministarstvo unutrašnjih poslova, smjestila su se ministarstva preseljena sa Cetinja, gdje su radila do izgradnje Vlade – Izvršnog vijeća.

Nakon završetka stambene zgrade, u njoj je stanovalo 600 stanara. U ovu zgradu su se prvi stanari uselili 1952. godine. Prvih mjesec dana u zgradu se ulazilo preko dasaka i greda, jer ulazne stepenice nijesu bile izgrađene, a ni ograde na stepenicama nijesu bile postavljene. Do izgradnje vodovoda na Marezi, stanari su se vodom snabdijevali iz momišićkih bunara. Zbog nedostatka stambenog prostora, u brojnim stanovima ove zgrade su živjele po dvije porodice. Ti sustanarski odnosi su se zasnivali na sporazumima i toleranciji. Svaki stan je imao podrumski prostor, ograđen letvama – namijenjen za smještaj drva i starih stvari. U dio podrumskih prostorija koje su bile namijenjene za vešeraj nasilno se uselio izvjestan broj porodica.

U stanovima se grijalo i kuvalo na šporete na drva. I voda u bojlerima se grijala loženjem drva ili uglja. Frižidera nije bilo. Rijetko je ko imao radio. Osnovne životne namirnice su nabavljane na karte, a tekstil na tačkice. Prodavnica za nabavku namirnica se nalazila na srednjem ulazu sa sjeverne strane zgrade. Pri ulasku u prodavnicu se čekalo u redu. Mlijeko se kupovalo kod seljaka iz susjednih sela. Glavna pijaca se nalazila na Trgu Ivana Milutinovića (sada Trg nezavisnosti), a državna mesara kraj Ribnice, preko puta hotela „Nikić“.

Sa sjeverne strane zgrade bila je deponovana zemlja iz temelja zgrade na kojoj su neki stanari imali baštice, a neki su držali kokoške i svinje. Sa južne strane zgrade su se djeca igrala. Put od prve stambene zgrade preko Morače do Mirkove varoši bio je makadamski, bez ulične rasvjete. Jedina asfaltirana ulica sredinom 20. vijeka u Podgorici bila je Njegoševa ulica.

S obzirom na „veliku“ udaljenost (prema tadašnjem shvatanju) ove zgrade od Mirkove varoši, njeni stanari su pri susreti na pitanje: „gdje ideš” odgovarali „idem u grad”.

Adresa prve stambene zgrade sa desne strane Morače bila je Ulica Milovana Đilasa broj 4. Nakon Đilasovog izopštenja iz politike januara 1954. godine, slijede nazivi: Bulevar revolucije, Marksa i Engelsa, Njemanjina riva, Nemanjina obala, Bulevar Lenjina, Bulevar Blaža Jovanovića, a od 6. februara 2004. godine Bulevar Svetog Petra Cetinjskog.

Većina nosilaca stanarskog prava prve stambene zgrade u dijelu grada preko Morače bili su visokokotirani službenici raznih ministarstava. Njeni stanovnici su starosjedioci grada preko Morače koji je vremenom prekrio cio prostor između Momišića, Vranića i Tološa. Vremenom su se mnogi stanari ove kolektivne zgrade, iz raznih razloga, preselili u druge stanove ili gradove, a pri svakom susretu se srdačno pozdravljali i jedni druge kao rod rođeni doživljavali.

Prvi predsjednik zbora stanara ove zgrade bio je Vuko Kuzmanović, a predsjednik kućnog savjeta Bogdan Šerović.

Kako bih pripremio planiranu knjigu, molim nosioce stanarskog prava,odnosno njihove naslednike, da do kraja novembra 2020. godine dostave kratku porodičnu biografiju i fotografiju nosioca stanarskog prava na adresu: Bogetić Pavle, Ulica Ivana Milutinovića broj 5.


(Nastaviće se)

---