-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Iduće godine navršiće se 700 godina od smrti kralja Milutina, „jedne od najznačajnijih ličnosti ukupne srpske povijesti”. To je dodatni razlog da se na ovom mjestu upoznamo sa ličnošću vladara, koji je „suštinski promijenio pravac razvoja srpskog društva”. Činimo to po knjizi prof. dr Vlade Stankovića „Kralj Milutin”, prvoj savremenoj studiji posvećenoj ovom srpskom kralju, koju je objavila ugledna izdavačka kuća „Freska” iz Beograda, 2012. godine.

Vlada Stanković je redovni profesor vizantologije i šef Katedre za istoriju Vizantije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Osnivač je i upravnik Centra za kiparske studije na istom fakultetu.

Usavršavao se u Beču i Atini, predavao je kao gostujući profesor na Univerzitetu u Janjini (Grčka) i na Otvorenom univerzitetu Kipra (Nikozija), a predaje i dalje na master studijama na Evropskom univerzitetu Kipra (Nikozija). Držao je predavanja po pozivu u Grčkoj, na Kipru, u Bugarskoj, Mađarskoj, Njemačkoj, Španiji, SAD.

Član je redakcije najstarijeg vizantološkog časopisa Byzantinische Zeitschrift-a od 2009. godine. Rukovodilac je interdisciplinarnog projekta „Hrišćanska kultura na Balkanu u srednjem vijeku: Vizantijsko carstvo, Srbi i Bugari od 9. do 15. vijeka”. Pored ove, autor je i knjiga: Carigradski patrijarsi i carevi Makedonske dinastije (2003), Komnini u Carigradu (1057–1185). Evolucija jedne vladarske porodice (2006) i Manojlo Komnin, vizantijski car (2008).

Bavi se različitim aspektima vizantijske istorije, kulture, ideologije i književnosti od 9. do 15. vijeka, proučavanjem kompleksnih političkih sistema u srednjem vijeku i nakon njega, Kiprom, kao i Balkanom i njegovom istorijom i kulturom, u srednjovjekovno i savremeno doba.

Sa Stefanom Urošem (II), kako je glasilo zvanično vladarsko ime po svom „neformalnom” imenu poznatijeg kralja Milutina, nastupa jedna od velikih, presudnih promjena u srpskoj srednjovjekovnoj istoriji, jedna od onih koje u potpunosti mijenjaju pravac kojim će se ubuduće razvijati država Nemanjića, ali i karakter samog srpskog društva tog i nadolazećeg doba. Dotadašnji sistem vladanja u državi Nemanjića koji je bio velikim dijelom oslonjen na snažno istaknutu horizontalnu podjelu vlasti, sistem u kome je princip senioriteta imao samo relativnu prevagu nad shvatanjem o jednoj vrsti zajedničke vladavine, omogućio je dolazak na presto Milutina kao mlađeg brata u okolnostima koje su bile veoma problematične i nejasne od samog početka. Tokom druge dvije decenije svog dugog kraljevanja Milutin je uspio da praktično ukine takvo „tradicionalno” shvatanje podjele vlasti među rođacima i da, uprkos problemima s nasljednikom i sopstvenom neodlučnošću i dilemama vezanim za ličnost koju bi volio da vidi na prestolu poslije sebe, osigura svojim neposrednim potomcima apsolutnu vlast u proširenoj i osnaženoj srpskoj državi.

Pola stoljeća, koliko je proteklo od smrti kralja Milutina 29. oktobra 1321. godine, pa do 2. decembra 1371. godine, kada se sa smrću cara Uroša rod Nemanjića praktično ugasio u svojoj osnovnoj grani, na prestolu srpske države bili su neposredni potomci kralja Milutina: njegov sin, unuk i praunuk, Stefan Uroš (III) Dečanski, Stefan Uroš (IV) Dušan i Stefan Uroš (V), duboko svjesni značaja prekretničke promjene koja je nastupila s Milutinom i, zbog toga, naročito nastojeći da se s njim i neposredno povežu i najtješnje nadovežu na njegova djela, na čemu je naročito nastojao kralj, kasnije i car Stefan Dušan. Oblikujući prošlost u skladu sa svojim potrebama, ciljevima i ideološkim težnjama, oni su ipak i potvrđivali prelomni značaj Milutinove vladavine, doba koje je srpsku državu odvelo u novom pravcu i postavilo je na drugačije, znatno promijenjene osnove. Razmišljanje Milutinovih potomaka, ma koliko iskrivljeno njihovim subjektivnim shvatanjima i interesima, potvrđeno je kasnijim istorijskim tokom i shvatanjem da su tri ključna stepena u političkom razvoju srpske srednjovjekovne države Nemanjića vladavine osnivača dinastije Stefana Nemanje, samog kralja Milutina i kralja i cara Stefana Dušana, tri etape koje su sa sobom donosile preokret koji je ostavljao duboke, suštinske posledice na dalji razvoj odnosa unutar države i njenog položaja u odnosu na spoljašnji svijet.


(Nastaviće se)

---