-Piše: Borivoje Ćetković

Iako nijesu bili konstituisani u političku partiju, crnogorski federalisti su 1921. i 1922. godine učestvovali u političkim dogovorima – prisutni su, dakle, u političkom životu Crne Gore. Na opštinskim izborima u Bajicama bio je izabran jedan zelenaš, pa je poništen njegov izbor – držali su da je protivnik režima.

Tokom 1921. i 1922. godine, kada su, kako ističe dr Vujović, „skoro sve lađe crnogorske emigracije bile već potopljene, tako da ona nije predstavljala nikakvu realnu političku snagu”, vratio se u Crnu Goru veliki broj crnogorskih emigranata koji su se nalazili u Gaeti. Dio povratnika, da bi regulisao penzije, stao je uz režim, najviše uz radikale, dok je većina i dalje ostala u opoziciji režimu. Bazu crnogorskih federalista činili su povratnici iz Gaete, ali i „mnogi nezadovoljnici koji nijesu išli iz zemlje”. Nastojeći da „legalizuju svoju političku borbu, federalisti nijesu željeli da se identifikuju sa zelenašima pobunjenicima”, niti su prihvatali da su oni „njihovi legalni naslednici”.

Šta su federalisti naslijedili od zelenaša? Naslijedili su „mase... i samu oružanu pobunu”, koja je za federaliste bila „teška hipoteka, jer je identifikovana sa separatizmom i služenjem Italiji – bio je „to balast od kojeg su oni nastojali da se što prije oslobode”. Međutim, kada im je trebalo, federalisti su svojatali oružani otpor Crnogoraca, predstavljajući ga isključivo kao otpor centralizmu i borbu za ravnopravnost. Polazeći od toga, federalisti pokušavaju da otkriju uzroke neravnopravnog položaja Crne Gore u Jugoslaviji, samim tim, uzroke nezadovoljstva Crnogoraca, i da dokažu da ravnopravnost Crnogorci mogu obezbijediti samo putem federativnog uređenja Jugoslavije”.(Vujović,1981:73, 74)

Vođe federalista,prema akademiku Vujoviću, bore se za legalizaciju pokreta, uvjeravaju političke protivnike i novostvoreni režim da su „pristalice isključivo legalne političke borbe i da nijesu protivnici ujedinjenja. Njihova uvjeravanja u ovom momentu su bila iskrena, jer su vjerno odražavala njihova politička raspoloženja, koja nijesu išla dalje od želje da se u zajedničkoj državi, oslanjajući se na istorijska prava Crne Gore i pozivajući se na ravnopravnost Crne Gore, čuje i njihova riječ. Ovaj period razvitka njihovog pokreta upravo se i završava time što su oni izborili taj legalni status, što se manifestovalo kroz njihovo učešće na parlamentarnim izborima u martu 1923. godine”.(Ibid, 77.)

Na ovim izborima, čitamo kod Vujovića, za nosioca liste crnogorski federalisti su odredili Mihaila Ivanovića, advokata, bivšeg crnogorskog ministra, a za kandidate u izbornim srezovima: u andrijevačkom – Radomira Vešovića, generala u penziji i bivšeg crnogorskog ministra; u barskom – Luku Gojnića, divizijara u penziji; u kolašinskom – Sekulu Drljevića, advokata i bivšeg crnogorskog ministra; u nikšićkom takođe S. Drljevića; u podgoričkom – Sava Vuletića, advokata i bivšeg crnogorskog ministra; u sedmom (Danilovgrad, dio nikšićkog sreza) – Mirka Mijuškovića, bivšeg crnogorskog ministra; u cetinjskom – Rista Popovića, advokata i bivšeg crnogorskog ministra”. (Ibid, 93, 94)

Zašto su federalisti izabrali Ivanovića za nosioca liste? Njegova prošlost bila je presudna za izbor, jer je važio kao lično pošten i nekorumpiran političar, ali bez većih sposobnosti. Kao istaknuti klubaš bio je osuđivan od režima knjaza Nikole, a iz zloglasne Jusovače „spasio se bjegstvom, što je doprinijelo njegovoj popularnosti”. Mihilo Ivanović potiče iz svešteničke porodice i tipični je crnogorski politički konvertit: bio je istaknuti vođa Narodne stranke, osuđen na dugogodišnju robiju u Bombaškoj aferi, pobjegao iz zatvora, što je doprinijelo njegovoj popularnosti, mada je dolaskom u Beograd izrazio veliku lojalnost kralju Nikoli. Poslije ujedinjenja 1918. godine bio je poslanik u Privremenom narodnom predstavništvu, a početkom 1924. godine u Narodnoj skupštini drži oštar govor sa federalističkih pozicija. U toku narodnooslobodilačke borbe sarađivao je sa okupatorom, pa je poslije rata osuđen na dugogodišnju robiju.


(Nastaviće se)

---