Mržnja omladine prema knjazu i kralju Nikoli i njegovoj tiraniji akumulirana je godinama, i kao što to biva sa osvetom – žrtve njihovog gneva bili su i nedužni ljudi.

Stric Radoje, koji je bio prva žrtva nesrećnog sukoba u vrijeme tkz. božićne pobune, bio je teško ranjen, snosi komandnu odgovornost za nasilje i zulume koje je činila ova četa. Mada je poručnik Ćetković kao ratnik imao autoriteta (bio je učesnik balkanskog i Prvog svjetskog rata i posebno se istakao kao komandir u odbrani Lovćena, kada je sa četiri čete Lješanskog bataljona preoteo Kuk od Austrougara), pojedinci u četi nijesu slušali njegovu komandu. Među prvima bio je njegov brat Ilija, čovjek prijeke naravi, hrabar (na Orlovom kršu u vrijeme bjelaško-zelenaškog sukoba kao mitraljezac imao je značajnu ulogu u odbrani opkoljenog Cetinja), zajedno sa još nekoliko svojih četnih drugova nosi na duši mnoga nedjela koja su pripisana njegovom bratu Radoju. Nemam podataka o tome kako su druge leteće čete ostvarivale zadate „ratne ciljeve”, ali sam sklon zaključku da su i one, kao i ova krusko-berska, i sudile i izvršavale presudu, bez ikakve odgovornosti za zlo činjenje.

Prema akademiku Rastoderu „zadatak letećih četa, sastavljenih od 700 ljudi i stavljenih pod komandu Zetske divizijske oblasti i njenih oficira, bio je da gone odmetnike na cijeloj teritoriji Crne Gore. Svaki vojnik je imao dnevnicu od 5 dinara, odijelo (šajkača, šinjel i posude ostajali su u trajnoj svojini vojnika po rasformiranju leteće čete) i hranu. Ove leteće čete učestvovale su i u velikoj vojnoj akciji uništenja komitskog pokreta u periodu od decembra 1919. do marta 1920, kada je teritorija Zetske divizijske oblasti bila podijeljena na 14 oblasti, iz kojih je istovremeno otpočeo koncentrični napad na odmetnike. Po potrebi su formirane i kasnije i upotrebljavane u određenim akcijama gonjenja i uništenja komita, pod komandom vojnih lica”. (Rastoder, Crna Gora u egzilu (knjiga druga, 2004:70.)

Pripadnici letećih četa, sastavljenih uglavnom od siromašnih seljaka, nakon demobilizacije, sticali su mizerne privilegije, (dobijali su šajkaču, šinjel, čuturicu), i ne mogu se uporediti sa benefitima (velike plate i penzije) koje su vođe tzv. božićne pobune dobile dolaskom u Beograd 1925. godine, nakon amnestije kralja Aleksandra. I oficiri koji su komandovali ovim četama, loše su prošli u vojsci države SHS: teško su dobijali unapređenja, a bilo je slučajeva da su ih srbijanski oficiri i oficiri nekadašnje Austrougarske vrijeđali i nazivali kozarima!

Navešću još jedan podatak koji se tiče mojh predaka, za koji cijenim da je karakterističan za nesrećne raskole među Crnogorcima. Naime, moj djed Pejo bio je pristalica kralja Nikole, sinovima velikim bjelašima govorio je da im od kuće Petrovića nije ništa loše dolazilo. I nije. Počevši sa Svetim Petrom Cetinjskim, pa vladikom Radem, zatim knjazom Danilom i samim knjazom i kraljem Nikolom – sticali su ugled i bogatstvo. Zahvaljujući Nikoli I Petroviću Pejo je, za crnogorske sirotinjske prilike, bio bogat – pripadao je nezasitom, alavom, povlašćenom sloju pojedinaca. I čitavog života ostao je odan svome gospodaru – i on, kao i mnogi Crnogorci, to što je imao, imao je zahvaljujući njemu.



Drljevićeva kritika ponašanja režima novostvorene države



Dr Drljević je upamćen kao oštar kritičar ponašanja vlasti nove države u Crnoj Gori, koju je poistovijetio sa Srbijom i Srbijancima – naziva ih pljačkašima, batinašima, palikućama, lopovima. Solidariše sa sa oružanom borbom u Crnoj Gori i u tome se razlikuje od drugih federalista koji su „želeli da se bore u strogo legalnim granicama”.

Teror i masovne represalije tokom 1921. i 1922. godine, koje je sprovodio režim Kraljevine SHS, objektivno su pomogli crnogorskim federalistima da se preko zagrebačke i sarajevske štampe oglašavaju kao veliki kritičari teškog i žalosnog socijalnog, ekonomskog i političkog stanja u Crnoj Gori. Za svaku osudu bilo je ponašanje režima Kraljevstva SHS – nade crnogorskih seljaka da će im ujedinjenje donijeti hljeba i slobode, nijesu se ostvarile. Naprotiv, despotija knjaza i kralja Nikole I Petrovića zamijenjena je novom diktaturom – teškom i nesnosnom kao što je bila i ona crnogorskog gospodara. Mogao je dr Drljević da sa skupštinske govornice veliča oružanu borbu u Crnoj Gori, da podstiče na pobunu, a da ne odgovara pred zakonom, dok je režim zavedenim crnogorskiim seljacima, sirotinji, palio i razarao kuće, uništavao i pljačkao imovinu, hapsio ih, mučio i zatvarao.

PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---