Knjiga „Patrijarh Josif Rajačić (1785-1861)”, autorke dr Gordane Petković, prva je sveobuhvatna, i dosada najbolja monografija napisana o srpskom patrijarhu Josifu Rajačiću, njegovom životu i „stalnoj borbi i za crkvenu i za nacionalnu stvar”. Nju je 2009. godine izdao Zavod za udžbenike iz Beograda, a uz odobrenje dr Petković, i saglasnost izdavača, iz ove knjige, u narednih nekoliko brojeva, prenijećemo najinteresantnije detalje, iako bi se, kako u njenom predgovoru kaže autorka, „svakom periodu Rajačićevog života mogla posvetiti jedna zasebna knjiga”.

Dr Gordana Petković rođena je 1972. godine u Smederevu. Diplomirala je 1999. na odsjeku za istoriju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, na kome je i doktorirala, 2016. godine. Kao muzejski savjetnik zaposlena je u Zavičajnoj zbirci Sremskih Karlovaca koja posluje u sastavu Muzeja grada Novog Sada. U Zavičajnoj zbirci Sremskih Karlovaca bavi se proučavanjem istorije Sremskih Karlovaca, posvećujući najviše pažnje istoriji Karlovačke mitropolije i značajnim porodicama i ličnostima, kojima se istoriografija nije bavila u dovoljnoj mjeri.

Dr Petković je autor i koautor velikog broja izložbi i organizator mnogobrojnih predavanja i promocija, a priredila je i nekoliko knjiga, među kojima i Uspomene prote Alimpija Popovića.

Josif (na krštenju Ilija) Rajačić potiče iz sela Lučani kod Brinja u Lici, koje je u vrijeme njegovog rođenja pripadalo teritoriji Ogulinskog graničarskog puka. U Autobiografiji nastaloj 1856. godine – koja je trebalo da bude osnov njegove molbe upućene caru za dodjelu baronske titule, Josif je zapisao da su se njegovi preci u ovom kraju naselili 1690. godine, tokom Velike seobe Srba pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem. Tada su četiri brata, od kojih je najstariji bio Rajak, sa više drugih porodica, iz Banjaluke došli u puste krajeve između Velebita i Kapele i naselili nekoliko sela, među kojima i Lučane.

Prema porodičnom predanju, koje se do danas održalo u jednoj grani porodice Rajačić, Rajak i njegova braća doselili su se u ove krajeve mnogo ranije, u prvoj polovini 17. vijeka (1638). Rajak se, kako najstariji brat, smatra rodonačelnikom loze Rajačića, koji su se, u početku, po njemu nazivali Rajakovićima (Ilija je ovaj oblik prezimena nosio tokom školovanja).

Josif Rajačić u Autobiografiji govori o zaslugama svojih predaka u borbi protiv turskih osvajača. Naročito ističe njihovu ulogu u protjerivanju Turaka sa područja Like i Krbave, krajem 17. vijeka, koje su u sastavu Osmanskog carstva bile od 1527. godine. I dok se jedna grupa porodice Rajačić isticala u borbi protiv Turaka, druga grana je davala ugledne sveštenike. Prvi sveštenik iz ove porodice bio je Josifov pradjeda Janko, unuk Rajakov. I Josifov otac Luka takođe je bio sveštenik.

Ilija Rajaković je rođen 20. jula 1785. godine, od oca Luke, sveštenika, i majke Vasilije. Kršten je 22. jula iste godine, u crkvi sv. Nikole u Lučanima, koja se nalazila u blizini njegove, do danas sačuvane, rodne kuće. U protokolu krštenih ove crkve zapisano je da ga je krstio paroh Avram Rajaković, a da je kum bio Radovan Skakavica iz Brinja.

Prva znanja Ilija je stekao u njemačkim građanskim školama, gdje je dobro naučio njemački jezik. Po završenoj njemačkoj osnovnoj školi učenje je nastavio u Zagrebu, ali o tom periodu nemamo podataka. U Karlovce dolazi sa sedamnaest godina (1802) i tu završava četiri razreda gimnazije, dva gramatikalna i dva razreda čovječnosti (1806). U tom periodu prva srpska gimnazija bila je nepotpuna, odnosno imala je šest razreda: pripremni, tri gramatikalna i dva razreda čovječnosti, a njen direktor je bio Andrija Volni. Nastava se odvijala po čuvenom Volnijevom nastavnom planu, po kojem je svrha učenja bila trojaka: 1. da učenik stekne potrebno znanje „...bio on sveštenik, vojnik, trgovac, gospodar ili nešto drugo”; 2. da se učenik spremi za nastavak školovanja na akademijama i univerzitetima i 3. da se znanjem prosveti um i volja. U nastavi su bili zastupljeni: latinski jezik, matematika, naravna istorija (prirodne nauke), svjetska istorija, zemljopis, njemački jezik, hrišćanska nauka, fizika, logika i moral.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---