Vaspitni i politički značaj radnih akcija potenciran je i nazivima omladinskih brigada. U njihovim nazivima smjenjuju se imena revolucionara, komunista, partizanskih boraca, heroja, skojevaca. To je dovodilo do toga da je postojao veći broj brigada sa istim imenima. Tokom 1958. godine ime Lole Ribara nosilo je čak 12 brigada, a po nekoliko puta javljala su se i imena Miladina Popovića i Žikice Jovanovića Španca. Politički značaj je potenciran i prisustvom vodećih ličnosti države i Partije na radilištima i prijemom graditelja kod Broza. Broz je obilazio gradilišta i primao graditelje, lično je prisustvovao otvaranju fabrike u Železniku prvog dana 1948. godine, govorio u Sarajevu 1947. Na svečanostima su ga pratili Kidrič, Đilas, Ranković, Nešković i drugi bliski saradnici. Političke poruke slate su i putem parola. Parole „Mi gradimo Prugu, Pruga gradi nas”, „Druže Tito, samo reci, ostajemo šest mjeseci” (Šamac – Sarajevo), „Tito, fabrika, Plan” (Železnik), „Za Tita, za Partiju, za narod, za istinu, za socijalizam” (Beograd), „Autoput Bratstvo-jedinstvo – dar omladine narodu, Partiji i Titu” (Autoput Beograd – Zagreb), odražavale su politički duh jednog vremena i sistema građenog u Jugoslaviji. Svoja ubjeđenja omladinci su iskazivali i pjesmama. Jedan od najjačih motiva poslije sukoba sa IB-om (odbacivanje optužbi i „kleveta” sa Istoka), istaknut je u sledećim stihovima sa Novog Beograda: „Oj Centralni komitete, Odbijamo sve klevete, Sve klevete i sve laži, Za naš narod to ne važi”. Parolama i pjesmama omladinaca pridružili su se radovi pisaca i umjetnika koji takođe obilaze gradilišta.

Veliki značaj na radnim akcijama imali su datumi i proslave početka i završetka radova. Početak radova obično je vezivan za 1. april (Dan omladinskih radnih brigada) ili 4. jul (slučaj Sutjeske), a kraj za 29. novembar. Cijela proslava završetka radova na pruzi Brčko – Banovići bila je u znaku veličanja Broza, Staljina, Oktobarske revolucije (pruga je završena 7. novembra, a graditelji su sa ponosom isticali da su prugu završili 22 dana prije roka – 29. novembra, pa su se tako jednim povodom spojila dva tada veoma slavljena datuma). Na dan okončanja radova u Beograd je stigao prvi voz sa pruge. Dan poslije završetka radova na pruzi Šamac – Sarajevo u glavni grad BiH stiže prvi voz iz Šamca, a na mitingu govori Broz. Svečanosti povodom završetka autoputa Beograd – Zagreb 1950. trajale su tri dana, počele su u Zagrebu 28. jula, karavan se potom kretao ka Beogradu, gdje su svečanosti završene 30. jula. Tada je na Trgu republike pred masom graditelja govorio Kidrič. Završetak radova na pruzi Banja Luka – Doboj obilježen je mitingom u Banjoj Luci na kome je govorio Krsto Popivoda. Tokom samih akcija uvijek su praznovani praznici poput 1. maja, 25. maja ili 4. jula. Ovi datumi i njihovo obilježavanje, bili su toliko značajni da je omladinsko rukovodstvo ponekad dugo raspravljalo o tome kada početi radove i kako obilježiti njihov početak ili kraj. Tako je u februaru 1960. godine Predsjedništvo NOJ-a nadugačko razmatralo da li radove početi 1. marta ili 1. aprila. Bilo je rasprava i oko toga kako proslaviti završetak cijelog autoputa 1963. godine, kako organizovati proslavu u Beogradu, a da ona ne bude preskupa i preglomazna. Koga sve pozvati, kome se zahvaliti, kome dati priznanje, i da li zaslužne zvati u Beograd ili težište proslave staviti na trase autoputa? Koliko su datumi završetka ovih objekata bili bitni, pokazuje i to što je o datumu završetka radova na autoputu 1950. godine raspravljao Privredni savjet početkom godine. U opticaju su bile dvije varijante: da se radovi završe do 1. maja ili do kraja juna (godišnjica Kongresa Partije). Na kraju je zaključeno: „Nigdje ne objavljivati datum završetka radova i svečanog otvaranja autoputa, ali voditi kurs da to bude 1. maja 1950. godine”. Međutim, stvarnost je bila drugačija, pa su radovi probili oba roka. Ekonomski značaj ovih akcija nije izvlačen samo iz činjenice da je zemlja dobijala neophodne objekte za privredu, infrastrukturu, nauku, kulturu itd., već i iz računica koje su pokazivale da se radom omladine ušteđuje nešto para.

Može se postaviti i pitanje da li je bilo otpora radnim akcijama u Jugoslaviji. Dezertiranje bi bilo jedan od najjasnijih primjera neposlušnosti.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---