Pasternak se u ranoj mladosti uključuje u udruženje „Serdarda“, i u rad Izdavačkog preduzeća „Musaget“, školuje se 1912. u Njemačkoj, u Marburgu, na filozofiji kod Hermana Koena, a završava iste studije sljedeće godine u Moskvi. Posvećenost filozofskom načinu promišljanja reflektuje se u njegovom književnom stvaralaštvu. Pasternak je bio aktivan i u redovima „Centrifuge“ (1914–1922), jedne od vodećih grupacija ruskog futurizma, s njenim značajnijim odrazom kroz insistiranja na prožimanju simbolizma i futurizma. U kraćem periodu bio je i u LEF-u (Lijevi front umjetnosti: ruski avangardni časopis i Udruženje, u duhu ideja ruskog futurizma i upodobljavanja sa idejama crvenog Oktobra). Ali se ova angažovanja Pasternaka ne tumače u kritici kao njegov futuristički period, već kao personalni pokušaj davanja doprinosa obnovi pjesničkog jezičkog iskaza. No, pored suštinskih razloga priklanjanja takvim literarnim tendencijama, i sam Pasternak je javno priznavao da mu je namjera bila i da bude „na liniji“.

Bio je izuzetan prevodilac. Kada se 1936. preselio na svoju daču, u Peredelkino, podmoskovsko predgrađe pisaca, aktivno se posvetio prevođenju, pa je i time dao veliki doprinos ruskoj i svjetskoj kulturi. Preveo je više Šekspirovih drama, među kojima i „Hamleta“, Šilerovu „Mariju Stjuart“, stihove Verlena, Bajrona, Kitsa, Rilkea, a prevodio je i gruzijsku poeziju. Uz ocjene da se Pasternakovi prevodi Šekspira ubrajaju u najbolje na svim svjetskim jezicima, stoji i bizarna tvrdnja da „Hamlet“ ostavlja moćniji utisak u prevodu Pasternaka, nego u Šekspirovom originalu.

Pored uticaja Bloka, na poeziju Pasternaka trag ostavlja i Majakovski, ali Pasternak prema njemu ima i kritički stav, posebno prema angažovanom tonu ovog svog uzora, i prema propagandističkim aktivnostima u građanskoj formi. Ovo tim prije što je Pasternak bio neestradni pjesnik, zatvorenijeg kova. Uz ovakve zaključke vezuju se i stihovi Pasternaka o autorskoj hermetičnosti u društvenom pogledu: „Mili moji, koje hiljadugodište je napolju?“.

Na ovakav sud treba dodati i poznate ocjene o Pasternaku kao autentičnom liričaru, koji, posebno prvim zbirkama, čini otklon od političkih i socijalnih tema, iako podržava revoluciju u njenom izvornom zvučanju, makar kao refleks prisutne želje za promjenama.

Kad je riječ o ishodištu iz njegove poezije ka prozi, i Marina Cvetajeva je ukazivala na istu činjenicu, pri čemu čitaoca Pasternakovih proznih djela neminovno očekuje i spoj književnog i, potisnutog zarad literature, filozofskog. Distancirajući se od dominacije brojnih sižea Oktobra, Pasternak kroz „Priče“ i autobiografsko prozno štivo „Zaštitna povelja“, takođe i kroz „Autobiografske oglede“, tendira ka evropskom integrativnom konceptu filozofske, esejističke proze, na razmeđi umjetnosti i filozofije.

Nakon što se tridesetih godina 20. vijeka latio i istorijskih i socijalnih tema, u zemlji socijalističkog eksperimenta je i zvanično proglašen za prvo pjesničko pero, i to počev od osnivačkog kongresa Saveza pisaca SSSR-a, 1934. godine. Međutim, otpori s Kongresa kulminirali su na plenumu u Minsku 1936. godine, gdje je Pasternak podvrgnut kritici, pa gubi dotadašnje pozicije u vrhu sovjetske pjesničke ljestvice, na kojoj je potom suvereno zagospodario Majakovski.

Pasternak još u fazi pjesničkih traganja propituje sudbinu intelektualca toga doba, njegov lik i odnos prema revoluciji. Isti motivi u pripovijetkama predstavljaju zametke lika doktora Živaga, koji će u istoimenom romanu donijeti piscu književnu satisfakciju u širim kulturnim okvirima na Zapadu, ali će mu i zbog epiteta „antisovjetski“ stvarati nevolje na građanskom planu u Rusiji. Nakon odbijanja redakcije ruskog časopisa „Novi mir“ da ga objavi, roman je prvo štampan u italijanskom prevodu, u Italiji, kod izdavača Feltrinelija, 1957. a sljedeće godine takođe u Italiji i na ruskom jeziku.

I u svjetlu ovih dešavanja, za Irvina Šoa, američkog romanopisca, Pasternak je predstavljao ličnost od slobode i demokratije, u društvu-tamnici za čovjeka.

Piše:

PROF. DR DRAGAN KOPRIVICA

(Nastaviće se)

---