-Piše: PROF. DR DRAGAN KOPRIVICA

Pasternakov roman-epopeja „Doktor Živago“, u koji je inkorporirao i stihove glavnog junaka, Jurija Andrejeviča Živaga, predstavlja životno djelo ruskog nobelovca. Ovo ostvarenje, na kojem je radio čitavu deceniju, od 1945. do 1955. godine, nije imalo pečat dežurnog sovjetskog optimizma, nego je, između ostalog, predstavljalo flagrantan korpus delikti protiv novog sovjetskog puta. U romanu je na širokom fonu prikazana sudbina ruske inteligencije u složenom društvenom periodu od početka 20. vijeka do Velikog otadžbinskog rata, posebno kroz lik i sudbinu doktora i pjesnika Živaga, uz snažnu ljubavnu storiju sa junakinjom Larom Antipovom, u periodu sovjetske revolucije i njenih devijacija.

Zbog optužbi čak i sa adrese zvaničnih sovjetskih književnih krugova, posebno na planu nejasnog odnosa u romanu prema Oktobarskoj revoluciji i aktuelnom društvenom trenutku, Pasternak je bio prisiljen da se pod velikim pritiscima odrekne Nobelove nagrade. Ali je, relativno mirno, nastavio da živi u Peredelkinu, predgrađu Moskve, nastanjenom piscima.

„Doktor Živago“ predstavlja i literarno transponovanu autobiografiju samog Pasternaka, pri čemu je glavna junakinja romana, Lara Antipova, pandan Pasternakove životne saputnice, Olge Ivinske, koja je, upravo kao i glavna junakinja romana, doživjela hapšenja i progone. Godine 1949. odvedena je u Lubjanku zbog veze sa Pasternakom, na robiji izgubila i dijete, i zatim poslata u GULAG (Glavna uprava logora) na robiju, i vratila se u Moskvu tek 1953.

Roman, štampan tri godine prije Pasternakove smrti, prerastao je ubrzo u svojevrsnu književnu himnu ljubavi i otpora protiv totalitarne svijesti i postvarenja ličnosti. Živagov lik poslužio je Pasternaku da kroz njega prožme sveukupne koordinate vremena, prelomne istorijske događaje: Prvu revoluciju od 1905. godine, zatim Prvi svjetski rat, Oktobarsku revoluciju, staljinistički period... A životni put glavnog junaka u finalu romana dat je u svjetlu depoetizacije: prethodno ponesen vihorom revolucije, on na kraju ostaje da živi sam, bez žene i djece, i bez svoje ljubavnice, Larise Fjodorovne Antipove, izgubljene negdje na robiji na Dalekom istoku. Utopljen u životnu prozaiku, glavni junak zasniva novi brak koji potpomaže njegovom društvenom marginalizovanju i fizičkom kraju. Iza njega ostaju djeca i knjige pjesama, pri čemu mladi naraštaji i pjesme bivaju dvostruki nagovještaj nekog novog ruskog doba kad će čovjek možda biti više od broja i obezličene jedinke. Kroz roman se neposredno, i u podtekstu, provlači sveprisutna i opsesivna nasušna težnja likova ka ljudskim slobodama, otpor ranjive jedinke bez prava na privatni život u periodu globalnih društvenih lomova i kataklizmi. Zato Živago i jeste junak-žrtva vremena, prepušten stihiji krupnih prevrata, tokom kojih se strada pod naletima sudbine i represije sovjetskog režima.

U takvom društvenom okruženju Pasternak apostrofira pitanje i cijenu ljudske slobode dajući liku Živaga funkciju literarnog svjedoka sovjetske zablude. Za Pasternaka, ljubav u nevrijeme, između Živaga i Lare, predstavlja odu radosti, himnu pobjede nad društvenom represijom, snagu dovoljnu da potamni i nadraste nesreće društva i porodice, zrak svjetla na kraju društvenog tunela. Mada Živago na kraju umire, a Laru odvode u logor, sjaj njihove ljubavi pravi od romana optimističku tragediju, ostavlja nadu u neko bolje doba, dostojno čovjeka i njegovih emocija.

A da je pravda spora, ali dostižna, pokazalo je vrijeme... Pasternak nikad nije stigao do Švedske, ali su Jevgeniju Pasternaku, njegovom sinu iz prvog braka sa Jevgenijom Lurje, 1989. uručene očeve diploma i medalja Nobelove nagrade u Stokholmu. A roman „Doktor Živago” ipak je objavljen u SSSR-u, iako mnogo kasnije, 1988. godine.

Po istoimenom romanu je 1956. snimljen film u režiji čuvenog engleskog reditelja, Dejvida Lina, glavne uloge su igrali Omar Šarif i Džuli Kristi, a film je dobio pet Oskara. Godine 2002. Đakomi Kaprioti je uradio drugu ekranizaciju romana, a 2005. je urađena i ruska TV-serija „Doktor Živago” u jedanaest epizoda, u režiji Aleksandra Proškina...


(Nastaviće se)

---