-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

”U tzv. kosmološkom razdoblju stare grčke filozofske misli, pojedini mislioci nastojali su da drugačije objasne nastanak i suštinu svijeta, a to je značilo, i da odgovore na ona ista pitanja koja su postavljana i u ranijem mitološkom periodu. Filozofi kosmološkog perioda se nijesu zadovoljavali ranijim tumačenjima, raznim pjesničkim vizijama, legendama i, naročito, mitovima, već su pokušali da daju sopstvena tumačenja. Smatrali su da mora postojati jedna ili više supstancija, koje leže u osnovi svijeta i koje predstavljaju (nevidljivu) stalnu suštinu svih vidljivih tokova i zbivanja. Osnovna supstancija je predstavljala istovremeno, i osnovni princip objašnjenja sveobuhvatne stvarnosti. Tako su prvi starogrčki mislioci kosmološkog perioda, počeli da izgrađuju znatno drugačiju sliku od one koja je vjekovima bila u svijesti njihovih predaka, i koja se prenosila sa pokoljenja na pokoljenje u obliku mitologije, raznih priča i legendi, konačno oblikovanih u cjelovitu sliku njihove politeističke religije (sa mnogobrojnim bogovima i polubogovima, herojima i legendarnim ličnostima).

Tri prva predstavnika starojonske filozofske škole, sa kojima, zapravo, i započinje istorijski period razvoja zapadnoevropske filozofije i nauke, jesu Tales, Anaksimandar i Anaksimen. U trgovačkom i bogatom gradu Miletu, na istočnoj (maloazijskoj) obali Egejskog mora, Tales je osnovao sopstvenu školu u 6. vijeku prije nove ere. Njegov pokušaj da svijet protumači i objasni kao rezultat djelovanja jedne sveobuhvatne materijalne prasupstancije, koja leži u osnovi čitave objektivne stvarnosti, predstavlja ujedno i prvi naučno osmišljeni poduhvat pronicanja u suštinu kosmosa. Upravo je Tales počeo da upotrebljava i veoma apstraktan (za ono vrijeme) način razmišljanja i povezivanja pojmova u skladnu cjelinu, međusobno povezanu i obrazloženu. Iz jedne jedine prasupstancije, trebalo je da proistekne beskrajno mnoštvo raznih vidljivih i opipljivih pojava, i da se iz nje objasni sveobuhvatni proces neprekidnih promjena u prirodi i životu.

Tales iz Mileta, koji je živeo u drugoj polovini 6. i prvoj polovini 5. vijeka prije n.e., smatrao je da je voda prasupstancija, iz koje je sve postalo i u koju se sve postojeće ponovo vraća; tako, zapravo, voda ima ontološku ulogu praiskona iz koga se rađaju sve postojeće stvari i u koga se napokon i vraćaju. Njegov učenik i sljedbenik, Anaksimandar, za prapočetak je uzeo neograničenu (u kvantitativnom smislu) i neodređenu pramateriju, koju je nazvao apejron. Ta prasupstancija je ne samo neograničena po veličini i količini, nego i po svom trajanju. Treći predstavnik starojonske filozofske škole, Anaksimen, za prvobitnu materijalnu suštinu uzeo je vazduh, čija zgušnjavanja i razređivanja uslovljavaju postanak svih konačnih stvari i omogućavaju stalne promjene u sveobuhvatnoj stvarnosti. Svi navedeni filozofi su, dakle, polazili od zajedničke praosnove koja ima materijalnu suštinu, postoji sama po sebi, nju nije stvorilo nikakvo natprirodno biće, niti neka nadnaravna sila održava njeno postojanje. Time je, ujedno, priroda postala svijet dovoljan sam sebi, koji postoji po svojim sopstvenim pravilima i principima, nezavisno od bilo kakvih duhovnih (nematerijalnih) sila i božanskih moći.

Pitagora je bio savremenik navedenih starojonskih mudraca i svakako dobro poznavao njihova učenja, ali nije pošao njihovim putem. Jednostavno, on je izgradio svoj sopstveni pogled na svijet koji se umnogome razlikovao od onoga što su izgradili Tales, Anaksimandar i Anaksimen. Pitagorino učenje je imalo mnogo djelotvorniji i dalekosežniji uticaj od navedenih mislilaca na kasniji filozofski razvoj, posebno kroz Platonov filozofski sistem i u učenjima njegovih mnogobrojnih učenika. Rođen na pitomom ostrvu, u blizini maloazijske obale, Pitagora je mogao veoma lako i brzo da putuje u mnoga razvijena područja, naseljena Grcima, koja su već ranije kolonizovana. Još kao mlad i radoznao čovjek Pitagora je, kao što smo već kazali, krenuo po svijetu, u Egipat i Aziju, da se obrazuje i da upoznaje tadašnji kulturni svijet.


(Nastaviće se)

---