-Piše: PROF. DR DRAGAN KOPRIVICA

Mihail Šolohov (1905–1984) rođen je na Kružiljinskom salašu, nedaleko od mjesta Vjošenska u Donskom okrugu. Jedan je od pisaca koji su samouki stupili u književnost, a Nobelovu nagradu je 1965. godine dobio kao jedini ruski pisac, koji je iz Rusije otputovao u Stokholm, i vratio se u domovinu, za razliku od svih ostalih ruskih nobelovaca, koji su bili proskribovani i u nemilosti sovjetskih vlasti. Mada je trpio i javne kritike zbog „Tihog Dona“, doživio je i da izlazak treće knjige ove kozačke epopeje podrži i Staljin lično.

Kao komunista, praveći i svojevrstan kompromis da ne bi blokirao štampanje svojih djela, Šolohov je bio i aktivan društveno-politički radnik, neko vrijeme i deputat u Privrednom vijeću, a od 1936. i član Vrhovnog sovjeta SSSR. Hruščov ga je znao uzimati u zaštitu, pa je pisac kod njega uspijevao i da obezbijedi veću finansijsku pomoć za svoj donski kraj.

Nobelovu nagradu je dobio, kako je Žiri istakao: „za umjetničku snagu i integritet, kojima je u svojoj donskoj epopeji dao izraza jednom istorijskom periodu u životu ruskog naroda“. Njegovo najveće djelo, roman „Tihi Don“, može se prihvatiti i kao pandan Tolstojevog „Rata i mira“ u 20. vijeku, jer je išao linijom Tolstojevog koncepta, sučeljavajući globalne istorijske potrese sa ličnim, dramatičnim sudbinama svojih junaka. Svoje najveće djelo Tolstoj je pisao sedam godina, Šolohov svoje skoro petnaest.

Prva i druga knjiga „Tihog Dona“ izlaze 1928, treća 1933. a četvrta tek početkom 1940. godine. Šolohov ulazi u svijet književnosti zbornikom „Donske priče“ (1926), kojima snažno demaskira ljudsku psihu i otkriva porive jedinke, opijene ratom i vlašću nad tuđim životima i sudbinama. U „Tihom Donu“ takva globalna linija nastavljena je kroz prikaze običnog i ratnog doba među donskim kozacima tokom Prvog svjetskog rata, revolucije i Građanskog rata.

Ni Šolohova nijesu mimoilazile kritike, čak i od pisaca, Alekseja Tolstoja i Fadejeva, jer, po njima, u „Tihom Donu“ nije trijumfovala ideja preobražene zemlje i čovjeka, pa konačni utisak ostaje u ravni tragedije ličnosti. A Šolohov je tragao za višim ljudskim vrijednostima nastojeći da sagleda svoje junake i na strani bijelih i crvenih dokazujući da ne postoji oštra demarkaciona linija ljudskosti.

U sljedećem romanu, uz pečat socrealizma, „Uzorana ledina“ (I – 1932; II – 1960) podržao je programirani stepen društvenog optimizma u pozitivnoj slici kolektivizacije sovjetskog sela, zbog čega roman nije na nivou „Tihog Dona“. Treba izdvojiti i njegov nedovršeni roman „Oni su se borili za otadžbinu“, započet 1943. godine. Po ovoj knjizi, uz saradnju na scenariju s piscem, snimljen je film 1974. Ratnu tematiku je zastupao i u pripovijeci „Nauka mržnje“, kao varijaciji žanra ratne reportaže, a posebno u „Čovjekovoj sudbini“ (1957), gradaciji patnje sovjetskog vojnika, uz mogućnost njenog prevazilaženja etičkim stavom. U ruskoj kinoteci čuva se u crno-bijeloj tehnici film „Čovjekova sudbina“, ratna melodrama u najboljem smislu riječi, i apoteoza duhovnoj snazi običnog ruskog čovjeka, sa Sergejem Bondarčukom u glavnoj ulozi. A upravo je Bondarčuk režirao film „Tihi Don“, sniman 1958. i 1959, u kojem su uloge Grigorija i Aksinje bile povjerene poznatim glumcima, Pjotru Gljebovu i Eljini Bistrickoj.

...Odrastanje Šolohova bilo je složeno. Njegova majka, Anastasija Černjikova, napustila je prvog muža na spahijskom imanju zbog maltretiranja, i prešla da živi kod trgovca, Aleksandra Mihailoviča Šolohova. Oni su dobili sina Mihaila, koji je do smrti majčinog prvog muža morao nositi prezime Kuznjecov, uz zlobne prozivke seoskih mališana.

Šolohov je doživotno ostao vezan za Don i svijet kozaka. U Vjošenskoj je najviše živio, i na kraju i umro u istom gradu. Živeći u kozačkoj sredini, učio je da čita i piše uz privatnog učitelja, srednju školu nije završio zbog Građanskog rata, a manjak obrazovanja nadoknađivao čitanjem beletristike. Nakon 1917. opismenjavao je seljake, radio kao komesar za otkup hrane, a posle Građanskog rata otišao u Moskvu u traganju za piscem u sebi.


(Nastaviće se)

---