Pitagoru treba posmatrati i proučavati kao čovjeka koji je istovremeno podjednako velik i uticajan i kao teoretičar i kao praktičar. Teorijska, bolje rečeno, misaona (filozofska i naučna) djelatnost njemu je poslužila ne samo u tumačenju svijeta i života, već je bila i polazište za utvrđivanja društvenih i moralnih pravila koja su važila kao rukovodeći principi u njegovoj školi. I više od toga, njima se trebalo rukovoditi i u svakodnevnom životu, kako bi se i tu postupalo saglasno uzvišenoj ljudskoj prirodi. Treba imati u vidu i činjenicu da je vrijeme u kome je Pitagora živio još uvijek bilo i pod snažnim uticajem dugotrajne i žive herojske tradicije Grka (nastale u vrijeme Homerovih spjevova Ilijade i Odiseje), pa je i on sam djelovao u tom duhu, smatrajući sebe i svoj grandiozni rad kao nastavak misije ranijih slavnih predaka. U tom smislu je, sasvim opravdano, isticao da i njemu, kao i herojima, pripada odgovarajuće mjesto među njima. Zato su ga i njegovi učenici, sljedbenici i nastavljači smatrali uzvišenim bićem dostojnim ogromnog poštovanja, a njegove misli, riječi i savjeti prihvatani su bespogovorno. Čuvena izreka „Sam je rekao” (Ipse diksit) je na njegove učenike i pristalice imala snagu istine i djelotvornost bezuslovnog izvršavanja.

Posebno poštovanje, čak iskazivanje ogromnog pijeteta, prema Pitagori i njegovim nastavljačima imali su najznačajniji umovi čovječanstva zbog grandiozne ideje matematizacije kretanja nebeskih tijela. Slika svijeta koju je izgradio Pitagora i koju mi danas poznajemo u onom obliku, kakav je kasnije dobila kroz učenje njegovih nastavljača, predstavlja prvi racionalno oblikovani univerzum. U osnovi tog sistema se nalazilo racionalno jezgro, matematičko modelovanje, pri čemu se nebeska tijela, njihov oblik, raspored i međusobno kretanje objašnjavaju na osnovu matematičkih pravila. Bila je to genijalna misao, originalna ideja koja je uticala na cjelokupni kasniji naučni i filozofski način poimanja svijeta, i ne samo kod Pitagorinih sljedenika. Posebnu razradu i dalji razvoj je takvo učenje u antici doživjelo u Platonovom sistemu svijeta i u učenjima njegovih sljedbenika i nastavljača. U daljem razvoju te ideje naročito treba izdvojiti učenje slavnih matematičara i astronoma Nikole Kopernika, Đordana Bruna, Johana Keplera i Kristijana Hajgensa, kao i mnogih drugih koji su u 17. vijeku otkrili i formulisali u matematičkom obliku strukturu poznatog kosmosa, kao i osnovne zakone kretanja nebeskih tijela. U osnovi tog učenja je bila Pitagorina ideja o matematičkoj struktuiranosti kosmosa. Ipak, najcjelovitiji sistem u tom pogledu je izgradio slavni engleski naučnik Isak Njutn, u svom genijalnom djelu „Matematički principi filozofije prirode” (London, 1687).

Ideje i učenja koja su potekle od samog Pitagore, kao i od njegovih učenika i nastavljača, i pored mnogih konzervativnih elemenata odigrala su izvanredno značajnu ulogu tokom mnogih kasnijih vjekova. Uvijek kada se tražilo racionalno objašnjenje određenih pojava i procesa u svijetu, naročito prilikom tumačenja strukture i djelovanja kosmosa (vasione, svemira), posezalo se za suštinskim idejama mudraca iz Krotona, koji je ukazao kojim putem treba ići kada želimo da proniknemo u te vječite naučne i filozofske izazove i tajne. Posebnu ulogu je, naglašavamo, imala genijalna Pitagorina ideja o harmonijskom ustrojstvu svijeta, o tome da je čitava stvarnost tako načinjena da se ona povinuje djelovanju međusobno skladno ustrojenih i povezanih djelova, koji obrazuju i oblikuju jednu savršenu cjelinu. Kao krajnje posledice takvog učenja mogu se, najzad, posmatrati ne samo savremena astronomija, astrofizika i kosmologija, već i učenje o strukturi mikrosvijeta, odnosno najnovije i najvažnije teorije u čijim osnovama se nalazi kvantna mehanika, sa osnovnom Šredingerovom idejom o talasnoj prirodi mikročestica. Ovaj konkretni primjer, kao i mnogi drugi, pokazuje značaj i vrijednost, kao i dalekosežnost učenja koje je izgradio prije više od dvije i po hiljade godina slavni i genijalni mudrac iz Krotona.

Poseban značaj i izuzetnu istorijsku ulogu, kao što smo na početku feljtona kazali, ima Pitagorina škola ili bratstvo. Misliočeva zamisao da osnuje sopstvenu školu kada se nastanio u Krotonu predstavlja izvanredno značajan poduhvat, koji se pokazao od ogromnog značaja za čitav kasniji razvoj grčke obrazovanosti.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---