-Piše: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Demokratski ustav usvojen je 1978. godine. Tokom narednih desetak godina, dok je Španija izlazila iz fašističkog mraka, njena privreda se sve više integrisala u evropske i svjetske tokove, što je istovremeno otvaralo nove kanale za distribuciju filmova koje je snimala nova generacija reditelja koji su diplomirali na EOC, kao i za nova djela Berlange, Bardema, Saure i drugih.

Slučaj Pilar Miro (1940–1997), bivše televizijske rediteljke (španska televizija RTVE je osnovana 1956. godine), skrenuo je pažnju na sledeću generaciju novih španskih sineasta, kada je njen bioskopski film „El crimen de Cuenca” (1979) postao čuveni slučaj za kritičare ograničenja slobode izražavanja u Španiji. Vojne vlasti su zabranile ovaj film zasnovan na događaju iz 1912, kada su dva pripadnika Civilne garde brutalno mučila jednog seljaka da bi mu iznudila priznanje o ubistvu, i neuspješno su optužile rediteljku za klevetu. Kada je konačno odobreno njegovo prikazivanje 1981, film „El crimen de Cuenca” je veoma brzo ostvario najveći prihod u istoriji španske kinematografije, a novoizabrani socijalistički premijer Felipe Gonzalez je decembra 1981. postavio Pilar Miro za generalnog direktora kinematografije. Kako to ističe Piter Besas, Miro se opredijelila za politiku praktično neograničene pomoći „kvalitetnim” producentima i „istaknutim” rediteljima, kao što su oni koje smo već pomenuli i time stvorila preduslove da njena generacija filmskih stvaralaca izgradi pravi španski umjetnički film. Među tim stvaraocima trebalo bi pomenuti samu Pilar Miro, Haimea Čavarija (r. 1943), Haimea Kamina (r. 1936), Hosea Luisa Garsiju (r. 1944), Antonija Drovea (r. 1942), Manuela Gutijereza Aragona (r. 1942), Hosea Huana Bigasa Lunu (r. 1946), Eloja de la Iglesiju (r. 1944), Pedra Oleu (r. 1938), Fernanda Truebu (r. 1955), Augustina Viljarongu (r. 1953) i izuzetno uspješnog Pedra Almodovara (r. 1949).

Još od 1986. Almodovarovi perverzni, anarhistički i ludački smiješni filmovi bili su neprekidno na vrhu lista izvoza španskih filmova na zapadno tržište. Nema pritom sumnje da su oni paradigmatični (iako ne baš sasvim tipični) za trenutnu vitalnost španske kinematografije. Sa 39 miliona stanovnika, Španija poslije Franka proizvodila je tokom osamdesetih u prosjeku pedeset filmova godišnje, a devedesetih čak po osamdeset. Bio je to čudesno veliki obim produkcije u odnosu na broj stanovnika, što je rezultat industrijske infrastrukture s dobrom finansijskom podlogom. Izvori finansiranja te produkcije bile su nacionalne i regionalne TV mreže kao što su Sogotel, Telefonica, RTVE i Antena 3 TV, kao i kompanije Lolafilms, Aurum, Cartel i Mate Productions. U stvari, na prelasku u 21. vijek, 80 odsto španske filmske produkcije primalo je neki vid finansijske podrške javnih i privatnih TV stanica u zamjenu za prava na prikazivanje. Mada domaći filmovi imaju svega 10 do 12 odsto udjela u zaradi od prodaje ulaznica, zalaganjem više generacija reditelja dosegli su visok stepen kvaliteta i raznovrsnosti, što je potvrda trajne vitalnosti španske kinematografije. Ti filmovi su mahom doživjeli komercijalni uspjeh kod kuće, a Amenabarova stilizovana priča o duhovima u stilu M. R. Džejmsa „Duhovi u nama” (2001) postala je čak svjetski hit i samo na američkom tržištu zaradila skoro sto miliona dolara. Takođe je bitno to što produkcija ne posustaje, od klasično usmjerenog Karlosa Saure do ljubitelja mračne ironije, novajlije Aleksa de la Iglesije (r. 1965), i što na španskom tržištu ima mjesta za obje tendencije. Štaviše, nastavili su da rade i veterani poput Luisa Garsije Berlange i Visentea Arande, a španska industrija je privukla i inostrane reditelje hispanskog porijekla, kao što su Peruanac Fransisko H. Lombardi (r. 1949) i Meksikanac Giljermo del Toro (r. 1964). I kao popularna zabava i kao umjetnost, španski film i dalje je prepoznatljiv po mračnim, a povremeno i nadrealnim likovima, što je sasvim umjesno imajući u vidu istoriju Španije u 20. vijeku.


(KRAJ)

---