-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Kulminacija poboljšanja odnosa Jugoslavije i Bugarske u prvim godinama po okončanju Drugog svjetskog rata i uspostavi komunističkog poretka u obje zemlje uslijedila je u drugoj polovini 1947. godine, kada je poslije dva samita dva lidera – Josipa Broza Tita i Georgija Dimitrova – konačno potpisan jugoslovensko-bugarski Ugovor o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći. Prvi samit Tito–Dimitrov, u Jugoslaviji, na Bledu, rezultovao je sklapanjem pomenutog ugovora i nekoliko drugih sporazuma. Osim toga, potpisana je i deklaracija kojom se Jugoslavija odrekla reparacija u iznosu od 25 miliona dolara, na koje je imala pravo na osnovu mirovnog ugovora potpisanog 10. februara 1947. godine u Parizu.

Nakon što je septembra 1947. godine stupio na snagu mirovni ugovor sa Bugarskom formalno je omogućeno konačno potpisivanje Ugovora o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći između Jugoslavije i Bugarske. Krajem novembra iste godine Broz će, praćen svojim najbližim saradnicima, doputovati u Bugarsku i u Evksinogradu, kod Varne, potpisati pomenuti dokument. Ugovor koji su Dimitrov i Tito potpisali bio je neobično kratak – imao je tek osam članova – ali je njegov sadržaj bio krajnje konkretan i precizan. Obaveze koje su dvije strane ovim ugovorom na sebe preuzele pokazivale su jasnu namjeru i Beograda i Sofije da formiraju tijesan savez. Član tri Ugovora predviđao je obavezu država potpisnica da u slučaju napada na jednu od njih od strane neke treće zemlje, druga strana njoj pruži „bez odlaganja vojničku i svaku drugu pomoć svim raspoloživim sredstvima“. Peti član Ugovora sadržao je obavezu dvije zemlje da razviju „najtješnju saradnju u svim oblastima ekonomskog života“, dok je u članu šest podvučena nephodnost razvijanja bilateralne kulturne saradnje. Ugovor je potpisan sa rokom važenja od dvadeset godina, ali sa klauzulom o njegovom automatskom produženju, ukoliko jedna od potpisnica godinu dana prije isteka ugovora ne izrazi želju da se ugovor ne produži.

Po potpisivanju Ugovora o prijateljstvu, saradnji i uzajamnoj pomoći u Evksinogradu, novembra 1947. godine, Tito je sa puno trijumfalizma i optimizma, kao i poslije zaključenja bledskih sporazuma, govorio o perspektivama odnosa dvije zemlje. Svoj optimizam Broz je, kao i u govoru na samitu na Bledu, bazirao na činjenici da u Sofiji i Beogradu na sceni više nijesu „nenarodni režimi“.

U govoru u jugoslovenskom parlamentu 30. novembra Broz će ponovo podvući stav da je komunističko, odnosno „narodno“, preuzimanje vlasti u Beogradu i Sofiji faktor koji je omogućio rapidno poboljšanje odnosa Jugoslavije i Bugarske poslije Drugog svjetskog rata. Upadljivo je da je Broz i u tom govoru, kao i u ranijim prilikama, propustio da primijeti važnost drugog, i, ispostaviće se, znatno bitnijeg katalizatora jugoslovensko-bugarskog približavanja od 1944. do 1947. godine – spoljnog konteksta, odnosno Sovjetskog Saveza i njegovog rastućeg uticaja na Balkanu od jeseni 1944. godine.

Uočljivo je i Brozovo podsmijavanje jugoslovensko-bugarskom Ugovoru o vječnom prijateljstvu potpisanom 1937. godine. Pola godine kasnije Broz se zasigurno gorko pokajao zbog tih riječi. Tada se ispostavilo da je vječni jugoslovensko-bugarski ugovor bio prilično dugovječniji od ugovora „narodnih režima“ u Beogradu i Sofiji: „Badava su stvarani ugovori o vječitom prijateljstvu između monarhije Karađorđevića u Beogradu i Koburga u Sofiji. To je bilo vječito prijateljstvo između dinastija. Ali, one su smetale vječitom bratstvu i prijateljstvu između naših naroda. A mi smo ga uspostavili i omogućili ono što su naši narodi željeli, učvrstili smo ga i svojim potpisom potvrdili da je to prijateljstvo – vječito.“ Vrijeme će pokazati koliko su Brozove ocjene iznijete u citiranim govorima iz druge polovine 1947. godine bile pogrešne.

Time se još jednom pokazalo da su odnosi među balkanskim narodima bili dirigovani prevashodno spoljnim, a ne unutrašnjim, balkanskim relacijama. Tako ni ideološka identičnost „narodnih“ režima u Beogradu i Sofiji od 1944. do 1948. godine nije mogla da spriječi drastično kvarenje odnosa Jugoslavije i Bugarske poslije rezolucije Informbiroa juna 1948. godine.


(Nastaviće se)

---