-Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

Intervencija Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj avgusta 1968. godine dovela je, s obzirom na jugoslovenske javne kritike tog čina, do značajnog zahlađenja odnosa Beograda i Moskve. Popravljanje klime između Sovjeta i jugoslovenckog rukovodstva uslijediće nakon posjeta Jugoslaviji najprije šefa sovjetske diplomatije Andreja Gromika, septembra 1969. godine, a zatim i Leonida Brežnjeva, početkom jeseni 1971. godine.

Već smo više puta konstatovali da su odnosi Jugoslavije i Bugarske poslije Drugog svjetskog rata u značajnoj mjeri zavisili od dinamike odnosa Beograda i Moskve, s obzirom na klijentelističku vezanost Bugarske za Sovjetski Savez. Do primjetnog kvarenja odnosa Jugoslavije i Bugarske došlo je više mjeseci prije intervencije Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj. Prema jugoslovenskim izvorima, krajem 1967. godine u Bugarskoj je počela kampanja protiv Jugoslavije koja je bila pripisivana sovjetskim akcijama i radu na disciplinovanju lagera, te sovjetskim pritiskom na Čehoslovačku, ali i Jugoslaviju. U Beogradu se smatralo da je Sofija tada pokušala da profitira od takvih okolnosti i zaoštri stavove u pogledu makedonskog pitanja, što je podrazumijevalo upadljivo negiranje ključnih obilježja makedonskog nacionalnog identiteta.

Odnosi Beograda i Sofije su se dodatno zaoštrili poslije avgustovske kampanje Varšavskog pakta u Čehoslovačkoj. Jugoslavija je, naime, oštro osudila intervenciju, u kojoj su učešće uzele i bugarske trupe. U novom obračunu starih rivala ponovo se posezalo za istorijskom argumentacijom. Strasti su bile uzburkane, pored ostalog, proslavom jubileja Ilindenskog ustanka. Jugoslovenska štampa je reagovala na oživljavanje sanstefanskih ideja u bugarskim medijima. Septembra 1968. godine, dakle poslije intervencije u Čehoslovačkoj, na Plenumu Centralnog komiteta Saveza komunista Makedonije optužen je establišment u Sofiji za participiranje u antijugoslovenskoj kampanji. Mjesec dana kasnije beogradski dnevnik „Politika” negirao je tvrdnje bugarske strane o značaju učešća bugarske vojske u oslobađanju Jugoslavije 1944–1945. godine.

Novi konflikt Jugoslavije i Bugarske nije bio vođen samo na stranicama sofijske, beogradske i skopske štampe. U noti koju je Državni sekretarijat za inostrane poslova predao bugarskoj ambasadi u Beogradu februara 1969. godine iznijeto je da je tokom 1968. godine u Bugarskoj objavljeno više od 20 visokotiražnih publikacija u kojima se „negira makedonska nacionalna individualnost”, odnosno u kojima su se sanstefanske granice Bugarske označavale kao bugarske etničke granice. Bugarska strana je na napade iz Beograda odgovarala kontraoptužbama. Tako je, februara 1969. godine vlada Narodne Republike Bugarske jugoslovenskoj vladi uputila verbalnu notu u kojoj je podvučeno da je krajem 1967. godine došlo do radikalne promjene politike Beograda prema Bugarskoj. Naveden je, pored ostalog, podatak da je tokom 1968. godine jugoslovencka štampa publikovala preko 1.500 antibugarskih članaka. Isticalo se da u kampanji učestvuje i jugoslovencko rukovodstvo. Napadnuta je jugoslovenska teza o makedonskom identitetu stanovništva Pirinske Makedonije, što je okarakterisano kao ispoljavanje teritorijalnih aspiracija prema Bugarskoj.

U bugarskoj kampanji protiv Jugoslavije Beograd je vidio „prste Moskve”. U analizi DSIP-a iz maja 1969. godine bugarska igra je na Balkanu bila viđena kao akcija u funkciji sovjetske spoljne politike. Bilo je navedeno i da su taktičke promjene u bugarskom kursu prema Jugoslaviji postale primjetne poslije plenuma Centralnog komiteta Bugarske komunističke partije, oktobra 1971. godine, nedugo poslije posjete Leonida Brežnjeva Sofiji.

Konstatujemo, dakle, da se krajem 1971. godine Sofija djelimično prilagodila poboljšanju jugoslovencko-sovjetskih odnosa poslije posjete Leonida Brežnjeva Jugoslaviji. Izvjesne promjene kursa bugarskog

rukovodstva prema Jugoslaviji bile su vidljive u određenoj korekciji bugarskog odnosa prema makedonskom pitanju. Intenziviranje saradnje očitivalo se 1972. godine i na drugim nivoima.


(Nastaviće se)

---