-Piše: VESELIN DRAŠKOVIĆ

Tri decenije traju tranzicija i kriza. Vode se jalove diskusije o nametnutoj dilemi, besmislenoj i golim okom vidljivoj – neoliberalizam (kao institucionalni monizam) ili institucionalni pluralizam? U ekonomskoj stvarnosti nema ni jednog ni drugog. Caruje kvazineoliberalizam, koji je zloupotrijebio institucije i vrši nasilje nad njima. Uporno se ignorišu uzorni modeli razvijenih država. O svemu monopolski odlučuju jake državne i partijske nomenklature i njihovi lobistički krugovi. Oni na primitivan i netržišni način kontrolišu sve veće tržišne transakcije, preko „jatačke” ekonomije. Jalovo, apologetsko, monističko i apstraktno favorizovanje „tržišnog” regulisanja praćeno je mitologizacijom, ideologizacijom, dogmatizacijom, politizacijom, vulgarizacijom, monopolizacijom, eksploatacijom i kvaziinstitucionalizacijom. To su poluge kvazineoliberalnih reformi, koje sadrže društvenu, političku i ekonomsku klokotrizaciju. Ona se u praksi surovo manifestovala primjenom dvojnih standarda prema bogatoj manjini i siromašnoj većini, iluzionističkim laviranjem između mita i stvarnosti, individualizma i institucionalizma, u cilju preraspodjele nacionalnih bogatstava i ostvarivanja ogromnih nelegitimnih koristi.

Sofistička zamjena teza i sofisticirana kvazineoliberalna retorika i praksa iznjedrili su originalne metode organizovanog korišćenja privilegija: sociopatološki kočioni mehanizam, diktat novokomponovanih bogataša, institucionalni nihilizam, prihvatizaciju, jatačku ekonomiju i protekcionizam prema sopstvenom narodu. Interesna misija se sprovodila u uslovima redukovanog tržišta i „preduzetništva” zasnovanog na grabljenju državne imovine i reprodukciji netržišno stečenog bogatstva. Tržište (posebno integralno), konkurencija i preduzetništvo su samo fiktivne i misaone imenice. U praksi caruje netržišno bogaćenje i jačanje moći monopola, nomenklatura vlasti i njihovih lobista. Priča o efikasnim vlasnicima svela se na zvani monopolsko rentijerstvo (bez granica). Insertni individualizam je limitirao i potcjenjivao rad, znanje, motivaciju i preduzetničku inicijativu.

Pored znanja, reda, rada, institucija, vladavine prava, vremena, sredstava i posvećenosti, radikalne reforme zahtijevaju promjenu svijesti i ponašanja. A ne podobnost. Ponavlja se retorika o deficitu kadrova u uslovima dominacije partijskog zapošljavanja i negativne selekcije kadrova. Skoro sve je namješteno, od zapošljavanja, preko projekata do poslova. Novac se isisava iz realnog sektora privrede. Demagoške partijske lozinke stvaraju magloviti, netransparentni, interesni i korumpirani teren, nagnut na stranu privilegovanih pojedinaca i grupa, u uslovima deficita i suficita na pogrešnim stranama (na kojima ne bi smjeli postojati).

Strogost zakona se uporno zamjenjuje njihovim zaobilaženjem. Piramida vrijednosti se preokrenula. Zamijenili su mjesta ideali i poroci, vrline i mane, intelektualne i partijske elite, znanje i „imanje”, moć i nemoć, kreacija i imitacija. U uslovima stradanja i nadanja nedostaje svijest o razlici između prividnog i stvarnog. Postalo je nerealno preživjeti od realne plate. Velika je razlika između „konjanika” i podanika. Između njih je uništeni srednji sloj, nekad glavni razvojni resurs. Tu je pomogla i inflacije diploma, pa su se pošteno i teško stečene diplome izjednačene sa olako stečenim ili kupljenim diplomama...

Proces pretvaranja kapitala u imovinu je uvijek destruktivan, po privredu i društvo. Spas je u znanju, pluralističkim, razvijenim i efikasnim formalnim i neformalnim institucijama. Institucionalni kanoni moraju kanalisati i pobijediti antiinstitucionalne. Ali, ne može se vratiti izgubljeno. Bez proizvodnje i zaposlenosti nije moguć privredni oporavak. Stalno zaduživanje, nepredvidivost dejstava vlasti i porast siromaštva su posledice nekonzistentnih strategija. Svojinske promjene su kreirali „reformatori”, koji nijesu znali (ni razlikovali) šta su svojinski odnosi, svojina, svojinska prava i svojinska ovlašćenja.

Kad je „progovorio” kvazineoliberalni pakao, shvatilo se da je socijalizam bio (makar u institucionalnom i sigurnosnom smislu) raj. Pod uticajem institucija totalne kontrole, metodom čipizacije, ljudi su navikavani na ništavilo, ispiranje svijesti, razne ideologizacije, dogmatizacije i tautologizacije svakodnevnog života. Interesni kvazineoliberalizam je stvarnost, a prosvijećeni konzervatizam je postao privid i ideal.


(Nastaviće se)

---