Kao i u Litvaniji, pojavila se nova generacija reditelja čiji su odnosi sa starim sovjetskim sistemom i njegovom represivnom istorijom bili u najmanju ruku zategnuti. Država trenutno pokriva oko 37 odsto ukupnih troškova produkcije, a ostatak potiče od privatnih ulaganja. Letonska kinematografija je čudesno zdrava uprkos malobrojnoj publici.

Estonski studio Talinfilm proizvodio je u prosjeku pet filmova godišnje, ali je kod većine sovjetski senzibilitet bio slabije izražen nego nordijski. Kulturno i jezički, Estonci su bliži Fincima nego Rusima ili drugim baltičkim susjedima. Već od 1990. estonski film se otvoreno bavi antisovjetskim temama. Jurij Silart (1943–2011) je te godine snimio „Podljm /Aratus”, film o masovnoj KGB-ovskoj deportaciji estonskih građana u gulag 1949, a Pjeter Sim (r. 1953) „Inimene, keda polnud”, crnu komediju o njemačkoj i ruskoj okupaciji. To su bila dva najpopularnija filma te godine.

Ubrzo po proglašenju nezavisnosti počelo je restrukturisanje estonske filmske industrije. Talinfilm je postao dioničarsko društvo sa 50 odsto akcija u državnom vlasništvu. Na tržište su ušle i dvije privatne kompanije – Freyja Film i Arcadia – ali je tokom tranzicije godišnja produkcija ostala stabilna a broj filmova bio je izuzetno veliki s obzirom na broj stanovnika Estonije.

Od novijih ostvarenja izdvaja se „Tallinn pimeduses”, patriotski triler u režiji Ilka Jervilaturija (r. 1961), snimljen u koprodukciji s Finskom, Švedskom i Sjedinjenim Državama. Estonska filmska fondacija, po ugledu na institucije skandinavskog tipa, osnovana je 1997. u cilju unapređenja razvoja, produkcije i distribucije filmova. Prvi potez bio joj je da proda Talinfilm i od prihoda izgradi novi filmski centar sa salama za projekcije, postrojenjima za montažu i laboratorijama koje koristi 65 malih produkcionih kuća, mahom posvećenih televizijskoj produkciji. Država pokriva oko 50 odsto troškova produkcije, minimalni budžet po filmu je oko 350.000 dolara, koji su se 2010. popeli na preko deset miliona dolara. Mada je manja od mnogih američkih gradova, Estonija ima održivu kinematografiju, s godišnjom proizvodnjom od desetak igranih filmova.

Moldavska kinematografija je šezdesetih i sedamdesetih imala zapaženijih ostvarenja, ali prvenstveno se bavila nacionalnim temama i prikazivala lokalne običaje, svakodnevne rituale i tradicionalnu umjetnost. Moldavija je prvobitno bila dio Rumunije a rumunski kao govorni jezik i danas preovladava u toj zemlji. Ona se, dakle, u etničkom i kulturnom pogledu razlikovala od sovjetskog okruženja.

Filmski studio Moldova osnovan je 1957. godine. Prvi igrani film koji je u njemu produciran bila je epska drama o nacionalnom junaku „Amaman Kodp”, Mihail Kalik, Boris Ricarev i Olga Ulicka, 1958. g. Možda je najčudesniji film potekao iz Moldavije u tom kratkom periodu zamaha nacionalnog izraza bio „Leutari” (1971) Emila Loteanua,(1936–2003), priča o putešestvijima legendarnog plemena besarabijskih Cigana, koji su mahom živjeli od muzike. Kao vrsni svirači i pjevači, Leutari su zbog lošeg tretmana u domovini vjekovima putovali po Evropi i svirali za svakoga ko bi ih primio. Loteanu je taj film osmislio i snimio kao muzičku kompoziciju u kojoj se, u nevjerovatnom, višedimenzionalnom prikazu moldavske narodne umjetnosti, originalne leutarske pjesme stapaju s varijacijama u izvođenju najuglednijih savremenih muzičara.

Kako je Brežnjevljev režim pokazivao sve veći zazor od „etničkog nacionalizma”, tako je i studio Moldovafilm ostajao bez najboljih umjetnika. Međutim, nemiri i građanski protesti koji su opterećivali Moldaviju (4,4 miliona stanovnika) poslije raspada Sovjetskog Saveza doprinijeli su neizvjesnoj budućnosti filmske industrije. Od vremena sticanja nezavisnosti snimljeno je samo nekoliko filmova, vlada nije ništa učinila da zaštiti domaći film, a ulaganja su u najboljem slučaju samo povremena.

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Kraj)

---