-PIŠE:DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ


Krajem šezdesetih Ošima napušta naraciju, a u načinu na koji uklapa fantaziju i stvarnost i koristi štampane nazive poglavlja, kao i po voice-over naraciji, ekstremno dugačkim kadrovima i efektima otuđivanja publike očigledan je uticaj Godara i avangardnog jugoslovenskog reditelja Dušana Makavejeva. Japanski kritičar Hideo Osabe jednom prilikom je rekao da su Ošimini filmovi postali „provokacija upućena gledaocima“. Njegova ostvarenja su, poput Godarovih, audio-vizuelne polemike čiji je cilj da kod publike izazovu gnušanje i pobunu protiv stanja u kojem se nalazi savremeno društvo. Sveopšta industrijalizacija, urbanizacija i tehnokratizacija ubrzale su promjene u japanskom društvu i dovele do iščezavanja tradicionalnih i – u slučaju Japana – vjekovnih vrijednosti, ne nadomjestivši ih ničim drugim. Viđena Ošiminim očima, struktura japanske porodice, koju je Ozu toliko volio, rastočila se u niz besmislenih rituala. Džinovske korporacije uništile su fizičko i psihološko okruženje zemlje, a japanski gradovi su sinonim zagađenja, prenaseljenosti i nasilnih zločina. Reagujući na te promjene, japanska država ponovo je postala feudalna – autoritarna, imperijalistička, rasistička i politički represivna. Iz Ošiminog ugla gledanja, Japan je zapao u košmar društvenog nereda koji predstavlja idealnu podlogu za preporod fašizma, njegovi filmovi izražavaju agresivan, nerijetko i nasilan, društveni protest. Eksplicitno, često i pornografsko prikazivanje seksa postaje sredstvo pomoću kojeg izražava radikalnu osudu modernog, tehnokratskog Japana, što vrlo plastično pokazuju njegova djela s kraja sedamdesetih: „Carstvo čula“ (1976) i „Carstvo strasti“ (1978). „Carstvo čula“ se, na primjer, zasniva na istinitoj priči o Abe Sada, nekadašnjoj gejši, koja je tridesetih godina seksualno osakatila svog ljubavnika, i sadrži prizore genitalija i nagog ljudskog tijela posmatranog sprijeda, što su japanski propisi o cenzuri izričito zabranjivali. Negativ filma se zato nije mogao dati na obradu japanskim laboratorijama i čak do 2002. film u originalnoj verziji nije mogao zvanično da se prikazuje u Japanu. Ošimi su ideje bile važnije od vizuelne površine i često mu je zamjerano zbog nedostatka dosljednog stila.

Ipak, biva i to da kritičari pomiješaju višestranost s nedosljednošću. Nema nikakve sumnje da je Ošima društveni kritičar takođe bio veliki filmski stvaralac i jedan od najistaknutijih inovatora u svjetskoj kinematografiji. Nakon pauze od trinaest godina, tokom koje je režirao nekoliko dokumentaraca, kao što je „Nihon eiga no hyaku nen” (1995), snimio je 2000. svoj poslednji film „Tabu“, provokativnu i subverzivnu priču o homoerotskim žudnjama samuraja odreda Šinsengumi 1865. u Kjotu.

Nekoliko reditelja generacije koja je nastupila poslije novog talasa steklo je svjetski ugled, među njima Jošimicu Morita (r. 1950), Kohej Oguri (r. 1945), Micuo Janagimači (r. 1944), Šindži Somaj (1948-2001), Išij Sogo (r. 1957), Džuzo Itami (1933-1997),Takeši Kitano (r. 1947) i Kijoši Kurosava (r. 1955).

Morita se proslavio niskobudžetnim lakim komedijama kao što su Noyona mono (1981) i Boizu & gaaruzo (1982), ali je veće pohvale kritike prvi put zaslužio filmom „Kazoku gemu” (1983) – komičnom satirom života savremene japanske porodice i „kućevnih drama“ u Ozuovom stilu, kao i prosvjetnog sistema u zemlji. Njegovo naredno ostvarenje bilo je „A tada...“ (1986), atipično ozbiljna adaptacija romana epohe, čija je radnja smještena u 1909. godinu. Kohej Oguri je prvim igranim filmom „Doro no kawa” (1981) napravio priličan podvig. Produkcija i distribucija finansirani su iz privatnih budžeta, da bi ga potom preuzeo Toei. Film je osvojio brojne nagrade u Japanu, nominovan je za Oskara i dobio srebrno odličje u Moskvi. Taj crno-bijeli film, lišen sentimentalnosti, opisuje prijateljstvo dvojice dječaka iz najniže društvene klase 1956. u Osaki i odiše poslijeratnim humanizmom Mizogučija i Ozua. Ogurijev drugi cjelovečernji film „Kayako no tameni” (1985), čija je produkcija trajala četiri godine, jeste vizuelno izvanredna i formalno stilizovana priča o ljubavnoj vezi Korejca, Korejci su poslovično mete rasne diskriminacije u Japanu, i Japanke 1957. godine.


NASTAVIĆE SE

---