-PRIPREMIO:

MILADIN VELjKOVIĆ


Poslovnim ljudima iz Hrvatske ustupljena su najvažnija privredna ministarstva (finansije, trgovina i industrija i poljoprivreda), o čemu je već bilo riječi. Osim njih, u vladu su ušli i Mate Drinković, kao kralju odana ličnost iz Hrvatske, koji je preuzeo ministarstvo socijalnog staranja, i Tugomir Alaupović, kao ministar vjera. Za režim je to bilo značajno jer je tako dobio prijeko potrebnu potvrdu da šestojanuarska politika ima razumijevanje u Hrvatskoj. Posebno je bilo važno učešće Stanka Šverljuge i Želimira Mažuranića, koji su bili poznati po dobrim vezama sa finansijskim krugovima u Parizu i Londonu, odakle se očekivala i finansijska pomoć. Šverljuga, koji je preuzeo ministarstvo finansija, bio je na čelu Zagrebačke berze, a prije toga direktor Hrvatske eskomptne banke, dok je Mažuranić, koji je postao ministar trgovine i industrije, bio pravni zastupnik najjačih domaćih i inostranih firmi u Zagrebu. U vezi sa tim zanimljivo je i da su javnu podršku režimu među prvima slanjem pozdravnog telegrama iskazala i predsjedništva zemaljskog saveza industrijalaca iz Zagreba. U suštini, riječ je o potrebi hrvatskih poslovnih krugova da sačuvaju svoje poslovne interese, a to su mogli samo u stabilnom političkom i ekonomskom okruženju.

Podrška režimu nije rasla, već je vremenom opadala. Nova stvarnost diktature pokazala je da režim ne može, ili ne umije, da riješi neka glavna politička, socijalna i ekonomska pitanja. Izgledalo je da je u novostvorenom poretku sve podređeno jednom cilju – ostvarenju državnog i narodnog jedinstva kroz potiskivanje svih nacionalnih, političkih i kulturnih razlika i posebnosti. To je često rađeno upotrebom nasilnih metoda. Pomenimo, na primjer, zahtjev da se uklone nacionalni simboli poput zastave i istaknu simboli nove jugoslovenske države. Stanovništvo je reagovalo velikim nezadovoljstvom. U nekim slučajevima, kao u Hrvatskoj, stanovnici su namjerno, i pored zabrane, nosili zastave u skoro svakoj prilici, pa čak i na vjerskim procesijama. Zbog toga je dolazilo do sukoba, pa i oružanih obračuna sa organima vlasti. Protivnici novog stanja često su napadali i članove sokolskih udruženja uništavajući njihovu imovinu, odbijali su da u škole postave kraljeve slike i sl.

Odbrana uspostavljenog poretka sprovodila se, dakle, uz primjenu mnogobrojnih zabrana i drugih represivnih mjera. One su sadržane u Zakonu o zaštiti javne bezbjednosti i poretka u državi, Zakonu o Državnom sudu za zaštitu države i Zakonu u štampi. Pod njihov udar došle su različite grupe protivnika šestojanuarskog režima, od tzv. običnih ljudi, kao što su pomenuti, koji su zabrane osjećali kao udar na nacionalnu posebnost, preko vođa zabranjenih političkih stranaka i njihovih članova i pristalica, do organizacija ekstremne ljevice (komunisti) i ekstremne desnice (ustaše i VMRO). Na ovom mjestu posvetićemo pažnju represiji prije svega nad opozicionim prvacima zabranjenih političkih stranaka. [...]

Režim je praktično odmah po proglašenju preduzeo mjere nadzora i praćenja nad vođama političkih stranaka. Cilj im je bio da se onemogući svaka opozicija. Većina prvaka političkih stranaka prihvatila je bez protesta prelazak na „novo stanje“, a onda se povukla u ilegalu. Postepeno su se formirala i dva centra političke aktivnosti u kojima su se okupljali opozicioni prvaci. Jedan je bio u Beogradu, a drugi je obrazovan u Zagrebu. U prvom se nalazio centar srpske opozicione aktivnosti radikala okupljenih oko Glavnog odbora, demokrata oko Ljubomira Davidovića i Saveza zemljoradnika, a u drugom, prije svega, opozicone aktivnosti HSS i Samostalne demokratske stranke. Beogradskom centru prišla su i vođstva JMO, a nešto kasnije i SLS. Stvaranje ta dva centra bilo je uslovljeno i različitim gledanjima srpskih i hrvatskih partija na ključna državna i nacionalna pitanja. Prvaci srpske opozicije uzdržali su se od bilo kakve reakcije na zavođenje diktature i primjenu nasilnih metoda zavođenja integralnog jugoslovenstva, dok su se prvaci hrvatske opozicije, prije svega Vladimir Maček, oglasili povezujući diktaturu s ukidanjem Ustava iz 1921. kao početkom od koga treba krenuti ka novom političkom uređenju države. […]


(NASTAVIĆE SE)

---