Korišćenje samozvanaca, da bi unijeli razdor u susjedni narod i porobili ga, način je koji je već bio poznat u istočnoj Evropi, posebno u Poljskoj, Ukrajini i Moldaviji. 1561. godine poljski magnat iz Podolije Albert Laski sakupio je bandu ukrajinskih razbojnika da podrže grčkog avanturistu Basilida, koji je sebe prestavljao kao sestrića despota Samosa. Basilid je uspio da svrgne moldavskog tiranina gospodara Aleksandra i njega su proglasili knezom Moldavije. Međutim, kad je on pokušao da uvede u Moldaviju zapadni način življenja i izrazio želju da se oženi kćerkom moldavskog magnata protestantske vjere, Moldavci su podigli ustanak i ubili ga.

1574. godine ukrajinski kozaci su pokušali da dovedu na moldavski presto tobožnjeg sina gospodara Stefana VII, a tri godine kasnije drugog, koji je sebe prestavljao bratom prethodnog samozvanca. Kasnije je kralj Poljske Sigismund III zabranio kozacima da pružaju utočište pretendentima na moldavski tron i 1592. godine kozaci su predali jednog od njih Poljacima.

Naređenje Sigismunda se odnosilo samo na Moldaviju i kozake i nije mogao da spriječi Sapegu da počne igru sa samozvancem u Moskoviji. U ovom slučaju su, bezuslovno, ulozi bili mnogo viši.

U ljeto 1601. godine lažni Dimitrije je, očigledno, mirno živio u mjestu Reča Pospolita, jer se otprilike u to vrijeme pojavio mladi monah-hodočasnik na dvoru kneza Konstantina Konstantinoviča Ostrožskog u Volini. Knez se proslavio svojim dobročinstvom prema pravoslavnim monasima i sveštenstvu i bio je poznati pobornik pravoslavlja u poljsko-litvanskom udruženju.

Hodočasnik se nije dugo zadržao kod Ostrožskog i preselio se kod Hojskih. Gavrilo Hojski je bio blizak prijatelj Ostrožskog. I on i njegov sin Roman su aktivno učestvovali u arijanskom pokretu u Poljskoj i na Volini osnovali dvije arijanske škole. Imajući u vidu da su bili pravoslavci, Ostrožski su podržavali tijesnu vezu sa poljskim arijancima i kalvinistima, jer su pravoslavci i protestanti morali podržavati jedni druge, da bi se suprotstavili pritisku katoličke Kontraformacije.

Ubrzo poslije dolaska kod Hojskih, monah je skinuo monašku odjeću i upisao se u arijansku školu u Gošći. Tamo je učio latinski i poljski jezik. Pošto je bio član svite Hojskih, istovremeno je imao mnogo mogućnosti da se upozna sa načinom života mladih ljudi na dvorovima poljskih i zapadnoruskih feudalaca, koji su vježbali gađanje, jahanje na konjima i bavljenje sportom uopšte. Intelektualna atmosfera i u školi i na dvoru Hojskih je bila takva da je bivši monah postao svojevrstan slobodoumni čovjek.

Hojski su bili u prijateljskim odnosima i sa drugom ukrajinskom uticajnom porodicom, sa kneževima Višnjeveckim. U ljeto 1603. godine mladić je napustio Hojske i preselio se u Bragino, gdje je postao član pratnje kneza Adama Višnjeveckog. U pogodnoj prilici (postoje razne priče) novi sluga Višnjeveckog je otkrio gazdi svoje porijeklo, prestavivši se sinom cara Ivana Groznog, princom Dimitrijem.

Knez Adam je prihvatio priču kao istinitu. Najvjerovatnije, on je već čuo priču da postoji pretendent od Lava Sapege. Knez Adam je predstavio „Dimitrija“ svom bližem rođaku Konstantinu, galickom vojvodi. Žena Konstantina Višnjeveckog je bila kćerka Jurija Mnišeka. Jurij Mnišek je sa oduševljenjem primio obavještenje o pojavljivanju „carevića“.

Mnišek, sandomirski vojvoda, bio je veoma imućan feudalac, međutim, on je uvijek oskudijevao u novcu zbog rasipničkog načina života. Njegova reputacija je bila dosta sumnjiva. Poznato je da je u poslednjim godinama vladavine kralja Sigismunda Avgusta Mnišek stekao blagonaklonost razvratnog i sujevjernog monarha, dovodeći mu nemoralne dame, a takođe i gatare za podizanje njegove oslabljene seksualne moći uz pomoć magičnih vradžbina i domaćih ljekarija. Sumnjičili su ga da je u noći, kad je umro kralj Sigismund Avgust (7. jul 1572. godine), Mnišek opljačkao njegovu ličnu kasu.

Preveo sa ruskog i priredio:

VOJIN PERUNIČIĆ

(Nastaviće se)

---