Jugoslovenski izvori ukazuju na činjenicu da su jugoslovenski radnici u inostranstvu zarađivali primjetno više od svojih zemljaka u Jugoslaviji. Prema jugoslovenskim kalkulacijama, prosječna zarada jugoslovenskih radnika u inostranstvu bila je 2–3,5 puta veća od prosječne zarade u Jugoslaviji. Ovdje je potrebno podvući i znatno slabije zarade žena iz Jugoslavije. To je bilo pripisivano činjenici da je veliki dio žena koji je odlazio na rad u inostranstvo bio nekvalifikovan, odnosno da su bile zaposlene u branšama u kojima se slabo zarađivalo (tekstilna industrija, elektroindustrija, pomoć u domaćinstvu). Primijećena je, međutim, pojava da su zarade migranata po zaposlenju u početku bile slabije od zarada domaćih radnika, da bi poslije izvjesnog vremena bivale izjednačene sa platama domaće radne snage. Prema Baučiću i Maraviću, koji su se pozivali na istraživanja Odjela za migracije Instituta za geografiju Sveučilišta u Zagrebu, radnici u inostranstvu su jednu trećinu ostvarene zarade trošili za lične potrebe, pa je tako dvije trećine zarade moglo da se koristi za izdržavanje članova porodica koji ne rade i za uštedu.

Prevedeno na mjesečni iznos, jugoslovenski radnici su za redovno radno vrijeme u Saveznoj Republici Njemačkoj u 1968. godini zarađivali oko 820 njemačkih maraka mjesečno (odnosno oko 2.700 ondašnjih dinara). U neto iznosu zarađivalo se prosječno oko 630 maraka (oko 2.000 dinara). Ta suma je bila tri puta veća od ondašnje prosječne jugoslovenske neto zarade (oko 710 dinara mjesečno). Prema kalkulaciji Savjeta za rad, prosječni troškovi za stan i hranu u SR Njemačkoj iznosili su oko 300 maraka, što znači da su jugoslovenski radnici prosječno mogli da uštede oko 300 maraka mjesečno. Ova suma je, međutim, mogla da bude i viša s obzirom na to da su jugoslovenski ekonomski emigranti u Saveznoj Republici Njemačkoj često ostvarivali zaradu i prekovremenim radom. Iz ovih podataka Savjet za rad je izvukao dva zaključka. U dokumentu ove institucije je, naime, konstatovano da navedeni podaci pokazuju da „u motivaciji jugoslovenskih građana da se zapošljavaju u inostranstvu, pored motiva traženja zaposlenja, određenu ulogu igra i motiv veće zarade i većih mogućnosti za brže sticanje potrebnih sredstava”. Ocijenjeno je, međutim, i „da su sredstva koja jugoslovenski radnici zaposleni u inostranstvu ušteđuju veoma značajna i da predstavljaju ozbiljnu stavku prihoda u konvertibilnim valutama, a naročito pod uslovom da jugoslovenski radnici sve svoje ušteđevine ulažu u jugoslovenske banke”.

U Jugoslaviji je bilo procjenjivano da novčani resursi jugoslovenske gastarbajterske populacije predstavljaju potencijal za znatno obimniju štednju. Polazilo se od teze da je važan dio ušteđevina Jugoslovena na radu u inostranstvu bio deponovan u inostranim finansijskim ustanovama, „zbog nepovjerenja u stabilnost naše (jugoslovenske – P.D.) privrede i neprijateljske propagande”. Iz tog razloga, u borbi za gastarbajterski novac jugoslovenske banke su nastupile agresivnije na polju propagande u inostranstvu nastojeći da „kanališu devizne ušteđevine” Jugoslovena u emigraciji. Koliko je još bilo prostora za ovu borbu najbolje ilustruje podatak (iz 1970. godine) zasnovan na njemačkim procjenama, prema kojima su jugoslovenski radnici u Saveznoj Republici Njemačkoj, odnosno u tamošnjim bankama, na računima držali dvije milijarde njemačkih maraka.

Gastarbajterski novac je, kako su se jugoslovenski ekonomski emigranti etablirali u zemljama domaćinima, u sve većem obimu zapljuskivao Jugoslaviju i to je za jugoslovenski režim predstavljalo značajnu kompenzaciju za neke negativne konsekvence ekonomskog emigriranja iz Jugoslavije, prije svega za prekomjerni i neželjeni odliv stručnjaka iz zemlje, koji nije mogao da se zaustavi ni nizom normativnih mjera. Gastarbajterski novac je ovu muku prilično ublažavao. Dok se krajem šezdesetih godina u Jugoslaviju iz gastarbajterskih džepova slivalo po nekoliko stotina miliona dolara na godišnjem nivou, u narednoj deceniji brojevi su postali znatno veći. U godini smrti Josipa Broza Tita doznake jugoslovenskih emigranata iznosile su čak četiri milijarde dolara.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---