Emigriranje stotina hiljada Jugoslovena u potrazi za poslom i parama šezdesetih i početkom sedamdesetih godina predstavljalo je ne samo ekonomski izazov jugoslovenskom režimu, već je komunistički establišment u Jugoslaviji suočilo i sa mogućim bezbjednosnim i političkim konsekvencama ovog demografskog tektonskog poremećaja. U Jugoslaviji se prilično strahovalo od negativnog uticaja političke emigracije i stranih obavještajnih službi na oko milion Jugoslovena na privremenom radu u inostranstvu. U vrijeme kada se u Zapadnoj Evropi formiraju velike zajednice jugoslovenskih gastarbajtera bijesni pravi rat između jugoslovenskih tajnih službi i ekstremnih organizacija jugoslovenske, prije svega Hrvatske, političke emigracije. U oružanim akcijama hrvatskih ekstremista ubijani su jugoslovenski diplomatski predstavnici, dok je jugoslovenski režim uzvraćao likvidacijama istaknutih političkih emigranata.

Strah od uticaja političke emigracije i stranih obavještajnih službi na jugoslovenske radnike u inostranstvu podvučen je u izvještaju o radu Saveza komunista i Predsjedništva SKJ između 9. i 10. kongresa SKJ. U ovom dokumentu navedeni su pritisci ovih faktora na gastarbajtere iz Jugoslavije, ali je i izraženo povjerenje u klasni i patriotski kapacitet najvećeg dijela radnika.

Jugoslovenski sekretarijat za inostrane poslove je, analizirajući moguću strategiju jugoslovenske političke emigracije prema stotinama hiljada pridošlica iz Jugoslavije, upozoravao na mogući pokušaj političke emigracije da djelove gastarbajterskih zajednica uključi u svoje redove, što bi ojačalo ovaj vid prijetnje jugoslovenskim interesima u inostranstvu, ali i u zemlji. Takvi pokušaji nijesu bili neuspješni, pa se u Jugoslaviji početkom sedamdesetih godina raspolagalo podatkom o povezanosti oko dvije hiljade hrvatskih radnika sa hrvatskom političkom emigracijom. U svrhu kontriranja uticajima političke emigracije na radnike na privremenom radu u inostranstvu podvlačena je neophodnost različitih vidova propagandne djelatnosti među jugoslovenskim gastarbajterima. Ovakve akcije su, između ostalog, bile sprovođene preko široke mreže klubova jugoslovenskih radnika širom Zapadne Evrope. Samo u Saveznoj Republici Njemačkoj je krajem sedamdesetih godina djelovalo oko 200 klubova jugoslovenskih radnika.

Djelovalo se i prema potomcima prve gastarbajterske generacije. Radilo se, naime, o pokušaju uticaja na obrazovanje i vaspitanje djece jugoslovenskih radnika u inostranstvu organizovanjem dopunske nastave na maternjem jeziku. Ova praksa započela je početkom sedamdesetih godina, a najveći broj djece je, razumljivo, u ovaj vid nastave bio uključen u Saveznoj Republici Njemačkoj (14 hiljada sredinom sedamdesetih godina, od oko 27 hiljada jugoslovenske školske djece u SR Njemačkoj). Didaktički cilj ove specifične nastave podrazumijevao je ideološku, marksističku, indoktrinaciju jugoslovenske djece u inostranstvu i njihovo vaspitanje u duhu jugoslovenskog patriotizma. Dopunska nastava je obuhvatala maternji jezik, istoriju i geografiju Jugoslavije, dok su učenici nižih razreda pohađali nastavu iz predmeta „Moja domovina SFRJ”.

Poseban problem u kompleksu gastarbajterske problematike bile su potencijalne posledice masovne emigracije iz Jugoslavije na odbranu zemlje. Ovaj problem bio je generisan činjenicom da su, prema jugoslovenskim podacima, početkom sedamdesetih godina više od polovine jugoslovenske gastarbajterske populacije u inostranstvu činili vojni obveznici. U vezi sa ovom činjenicom jugoslovenski vojni krugovi su ukazivali na moguće otpore zemalja domaćina da u slučaju ratne opasnosti dozvole jugoslovenskim radnicima povratak u Jugoslaviju. Osim toga, ukazivano je i na pokušaje inostranih tajnih službi da u kontaktima sa radnicima koji su prije emigriranja iza sebe imali odsluženu vojnu obavezu dođu do različitih informacija obavještajnog karaktera. Prema viđenju Partije, boravak na radu u inostranstvu velike mase vojnih obveznika i rezervnih vojnih starješina otežavao je „ostvarivanje njihovih osnovnih prava i obaveza vezanih za opštenarodnu odbranu, društvenu samozaštitu i bezbjednost”.

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)

---