-Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ


Motivi emigriranja stotina hiljada Jugoslovena u inostranstvo, prije svega u Zapadnu Evropu, šezdesetih i početkom sedamdesetih godina predstavljali su čest objekat istraživanja srpskih štampanih glasila. Beogradski novinari su, istražujući živote jugoslovenskih ekonomskih emigranata, svoju pažnju u značajnoj mjeri usmjeravali na otkrivanje podsticajnih faktora ekonomskog emigriranja iz Jugoslavije.

Juna 1969. godine „Borba” je posvetila kraći članak životu jugoslovenskih gastarbajtera u Malmeu. U okviru članka organ saveznog Socijalističkog saveza je objavio anketu koja je dvije godine ranije rađena sa jugoslovenskim radnicima u inostranstvu, koju je novinar „Borbe” okarakterisao kao do tada najozbiljnije istraživanje tog tipa. Na stranicama „Borbe” pronalazimo segment tog istraživanja koji se tiče upravo motiva emigriranja. Upadljivo najveći broj gastarbajtera, preko 60 procenata, u ovoj anketi naveo je niske lične dohotke u Jugoslaviji kao razlog odlaska u inostranstvo. Čak jedna četvrtina gastarbajtera izjavila je tokom tog istraživanja da je u inostranstvo otišla tek slijedeći ostale migrante („išli su drugi, pa sam i ja odlučio”). Tek na četvrtom mjestu navedena je nemogućnost pronalaska posla u Jugoslaviji kao razlog emigriranja.

„Politika” je 1970. godine sprovela sopstvenu anketu o faktorima koji su krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina stotine hiljada Jugoslovena gurnuli u emigraciju u Zapadnu Evropu. Ovo ambiociozno istraživanje obuhvatilo je intervjue u domaćim institucijama koje su na različite načine bile uključene u proces ekonomskog emigriranja Jugoslovena (privredni subjekti, sindikati, društveno-političke organizacije), razgovore sa naučnicima u institutima društvenih nauka u Beogradu, Zagrebu i Ljubljani, razgovore sa šefovima pograničnih službi, carine, jugoslovenskih željeznica, povratnicima, rodbinom ekonomskih emigranata i, što je od posebne važnosti, intervjue sa samim gastarbajterima. Anketirano je u vozovima od Sežane, Jesenica i Maribora do Sarajeva, Splita i Beograda oko 1.200 Jugoslovena na privremenom radu u inostranstvu.

Ispitivanja su potvrdila hipotezu istraživanja prema kojoj je većina Jugoslovena na privremeni rad u inostranstvo emigrirala usled nedostatka posla. Anketom je, naime, bilo utvrđeno da je oko 60 procenata ispitanih u inostranstvo otišlo zbog nezaposlenosti ili usled nesigurnosti radnog mjesta. Ostatak, odnosno oko 40 procenata gastarbajtera je u inostranstvo otišlo u potrazi za većom zaradom. Bilo je i onih koji su u inostranstvo otišli iz radoznalosti, „da vide malo svijeta”. Ova „Politikina” anketa prilično je odstupala od rezultata istraživanja, koje je „Borba”, kako smo vidjeli, prezentovala 1969. godine. Komparirajući ove dvije ankete, moramo ostaviti otvorenim pitanje koja je od njih kredibilnija. U svakom slučaju, dozvolićemo mogućnost da uzorak jednog od ova dva istraživanja nije bio dovoljno reprezentativan, ali ćemo kao moguće obrazloženje razlika prve i druge ankete potražiti i u hronološkom rasponu, koji ih je dijelio.

Riječi samih gastarbajtera, koje pronalazimo u brojnim tekstovima, govore ipak više i sadržajnije o motivima koji su stajali iza ekonomske emigracije iz Jugoslavije šezdesetih i početkom sedamdesetih godina. Problem nezaposlenosti, odnosno nemogućnosti da se pronađe posao u Jugoslaviji je, kako vidimo iz razultata ankete sprovedene među jugoslovenskim radnicima 1967. godine, više od petine gastarbajtera navelo kao razlog, ili bar jedan od razloga koji ih je natjerao u emigraciju. U tekstu beogradskog „Studenta” „Jugoslavija ekspres u 13.44” iz 1969. godine dvojica novinara ovog lista predstavila su razgovore sa putnicima ekspresnog voza za Saveznu Republiku Njemačku o okolnostima u kojima su donijeli odluku da napuste zemlju i posao potraže u inostranstvu. Indikativno je, da su gotovo svi saputnici „Studentovih” novinara naveli nemogućnost zaposlenja kao razlog emigriranja u Zapadnu Njemačku.


(Nastaviće se)

---