Međutim, s rijetkim izuzecima, poput međunarodno priznate „Centralne stanice” (1998) Valtera Salesa Mlađeg (r. 1956), brazilski filmovi nisu imali mnogo uspjeha u domaćim bioskopima, mada po brojnosti bioskopske publike Brazil zauzima deveto mjesto u svijetu. Brazilski medijski konglomerat Globo je 1999. otvorio Globofilmes, koji se uglavnom orijentisao na produkciju popularnih TV emisija, ali je ulagao i u umjetničke filmove kao što je „Orfeu” Karlosa Dijegesa (1999), mit o Euridiki i Orfeju snimljen na osnovu djela „Orfeu da Conceicaol” Vinisijusa de Moraesa, istog onog pozorišnog komada koji je inspirisao i „Crnog Orfeja” (1959) Marsela Kamija. Otkad je osnovan Globofilmes, brazilska industrija proizvodi oko 35 filmova godišnje.

Argentinski film je od pojave zvuka pa sve do 1984. bitisao pod raznim oblicima državnog protekcionizma i pod strogim sistemom cenzure pretprodukcije i postprodukcije. Nakon pada peronističke vlade 1955, kontrola je popustila a sistem filmskih studija se raspao. Međutim, nakon 1957. uvedene su nove restrikcije na uvoz, a domaća produkcija nastavljena je po principu film za filmom. U to vrijeme je međunarodnu slavu stekao argentinski reditelj Leopoldo Tore Nilson (1924–1978). Majka mu je bila Šveđanka a otac argentinski režiser Leopoldo Tores Rios (1899–1960). Njegov prvi film rađen u nezavisnoj produkciji bio je ekranizacija pripovijetke Horhea Luisa Borhesa „Dias de odio”, iz 1954. Četiri filma kojima je pobudio interesovanje evropske kritike – „La casa del angel” (1957), „La caida” (1959), „Ruka u zamci” (1961) i „Sententa veces siete” (1962) – snimljena su po romanima njegove supruge i stalnog saradnika Beatriz Gvido (1924–1988). Kao i Bunjuel, s kojim ga često porede, Tore-Nilson prikazuje licemjerje i represiju buržoazije. Njegov savremenik Fernando Biri (r. 1925) osnovao je 1956. godine Školu dokumentarnog filma u Santa Feu, La Escuela documental de Santa Fe, pri argentinskom Nacionalnom univerzitetu Litoral i bio je jedan od pionira pokreta koji će kasnije postati poznat kao „novi latinoamerički film”. Bivši student rimskog Centro sperimentale, Biri je sa svojim učenicima producirao „Tire die” (1958), jedan od prvih latinoameričkih socijalnih dokumentaraca, kratkometražni film o ponižavajućoj nemaštini stanovnika udžerica Buenos Ajresa, i neorealistički igrani film „Los inundados” (1962), nagrađen u Veneciji 1962. Biri se od 1964. nalazi u egzilu. Materijalno je pomogao razvoj kubanske, meksičke i venecuelanske kinematografije, a 1986. izabran je za direktora novoosnovane Škole za film i televiziju (La Escuela de cine y television) na periferiji Havane. Početak šezdesetih obelježile su zanimljive aktivnosti grupe mladih sineasta koji su sami sebe prozvali „generacijom 1960” i zagovarali stvaranje novog filma (nuevo cine) u evropskom stilu. Među njima su najistaknutiji Fernando Ajala (1920–1997. – „El jefe”, 1958; „El candidato”, 1959), Lautaro Murua (1927–1995. – „Shunko”, 1960; „Alias Gardelito”, 1961), Manuel Antin (r. 1926. – „La cifra impar”, 1961, prema pripovijeci i scenariju Hulija Kortazara i Leonardo Favio (1938–2012. – „Cronica de un niho solo”, 1965, i „El romance del Anicetoy la Francisca”..., 1966). Brazilski cinema novo uticao je na stvaranje grupe Sine liberasion, obrazovane krajem šezdesetih kao odgovor na klonulost argentinske komercijalne industrije i društvene preokrete tog vremena. Najčuvenije djelo Sine liberasiona bio je trodijelni dokumentarac u stilu agitki „Sat visokih peći” (1968), u režiji osnivača grupe Fernanda Solanasa (r. 1936) i Oktavija Hetina (1935–2012). U tom dijelu se kratkim rezovima i brzom montažom, koja nesumnjivo podilazi revolucionarnim (ili neracionalnim) porivima, filmske novosti i dokumentarni snimci kombinuju s dramskim izvođenjem istinitih događaja i štampanim sloganima. To je klasičan primjer „trećeg filma”, čija primarna vrijednost nije ni u zabavi ni u umjetnosti, već u činjenici da služi kao agens ideološke prakse. Ostala djela koja su snimili članovi Sine liberasiona ili koja su snimljena pod njihovim uticajem jesu: „Invasion” (1968) Uga Santijaga (r. 1939) i „La Patagonia rebelde” (1974, Srebrni medvjed u Berlinu) Ektora Olivere (r. 1931).

Piše:

DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

(Nastaviće se)

---