Uspjeh, jav­na pri­zna­nja i po­pu­lar­nost po­je­din­ca u dru­štvu če­sto se po­is­to­vje­ću­ju sa vi­so­kim ni­vo­om sa­mo­po­u­zda­nja i sa­mo­po­što­va­nja. Iako se ove dvi­je ka­te­go­ri­je če­sto iz­jed­na­ča­va­ju, u psi­ho­lo­gi­ji one ima­ju raz­li­či­to zna­če­nje.
Ka­ko za „Dan” ob­ja­šnja­va psi­ho­log Zo­ra­na Vu­ko­vić, sa­mo­po­u­zda­nje je vje­ra u se­be i sa­mo­po­u­zda­ne oso­be će is­ko­ri­sti­ti sva­ku pri­li­ku ko­ja im se pru­ži, dok oso­be ko­je ima­ju ni­zak ni­vo sa­mo­po­što­va­nja mo­gu iden­tič­no da se po­na­ša­ju, ali će uspjeh do­ži­vje­ti kao sti­caj sreć­nih okol­no­sti.
– Po de­fi­ni­ci­ji, sa­mo­po­što­va­nje je pro­cje­na vla­sti­te vri­jed­no­sti, ma­tri­ca po ko­joj mi­sli­mo, osje­ća­mo i po­stu­pa­mo. Za ni­vo sa­mo­po­što­va­nja u naj­ve­ćem bro­ju slu­ča­je­va od­go­vor­ni su na­ši ro­di­te­lji, a ka­sni­je, to­kom od­ra­sta­nja, i na­še naj­bli­že okru­že­nje, po­čev od pri­ja­te­lja, pre­ko part­ne­ra, do ko­le­ga i čla­no­va fa­mi­li­je – ka­že psi­ho­log Vu­ko­vić.
Na ko­ji na­čin ro­di­te­lji uti­ču na for­mi­ra­nje sa­mo­po­u­zda­nja kod dje­ce?
– Uko­li­ko smo u dje­tinj­stvu ima­li ade­kvat­nu po­dr­šku oca i maj­ke u smi­slu lju­ba­vi, ra­ci­o­nal­nih za­htje­va i doslednosti, ve­li­ke su šan­se da će i na­še sa­mo­po­što­va­nje bi­ti na vi­so­kom ni­vou. Ako smo, pak, bi­li uslo­vlje­ni da će­mo do­bi­ti lju­bav od naj­bli­žih sa­mo ako is­pu­ni­mo nji­ho­va če­sto ne­ra­ci­o­nal­na oče­ki­va­nja, a uz to smo bi­li ka­žnja­va­ni ako ne od­go­vo­ri­mo na te za­htje­ve, to­kom ži­vo­ta ne­će­mo mo­ći da se po­hva­li­mo vi­so­kim sa­mo­po­što­va­njem. Da­lje, di­je­te ko­je ni­je svje­sno se­be kao oso­be, pro­cje­nji­va­će se sa­mo na osno­vu to­ga šta ka­žu ro­di­te­lji, a upra­vo od ni­voa sa­mo­po­što­va­nja za­vi­si da li će­mo ži­vje­ti u skla­du sa svo­jim že­lja­ma ili će­mo ih uvjek pod­re­đi­va­ti mje­ri­li­ma dru­gih lju­di. Ta­ko­đe, od sa­mo­po­što­va­nja za­vi­si i da li će­mo bi­ti sprem­ni da se uhva­ti­mo u ko­štac sa iza­zo­vi­ma ko­je ži­vot no­si ili će­mo stal­no „tap­ka­ti” u mje­stu, avan­sno pre­stra­vlje­ni od mo­gu­ćeg ne­u­spje­ha.
Ko­ji do­ga­đa­ji uti­ču na to da od­ra­sla oso­ba ko­ja ima vi­sok ni­vo sa­mo­po­što­va­nja pro­mi­je­ni sli­ku o se­bi u ne­ga­tiv­nom smje­ru?
– U od­ra­slom do­bu sa­mo­po­što­va­nje mo­že bi­ti po­lju­lja­no zbog lo­ših ži­vot­nih is­ku­sta­va, su­o­ča­va­nja sa bo­le­šću, gu­bit­kom po­sla, raz­vo­dom, fru­stri­ra­ju­ćom emo­tiv­nom ve­zom, ne­do­stat­kom part­ner­skog od­no­sa i osje­ća­jem gu­bit­ka kon­tro­le nad vla­sti­tim ži­vo­tom.
Ka­ko mo­že­mo da po­pra­vi­mo sa­mo­po­što­va­nje?
– Že­ne su sklo­ni­je da sa­mo­po­što­va­nje gra­de kroz pri­zmu emo­tiv­nih od­no­sa, a mu­škar­ci­ma je va­žni­je ka­ko će se ko­ti­ra­ti na po­slu i da li će mo­ći da svo­joj po­ro­di­ci obez­bije­de do­bar ži­vot. Ali, ma ko­li­ko da ova dva seg­men­ta ko­ja ima­ju po­tvr­du iz spo­lja­šnjeg svi­je­ta uti­ču na to ko­li­ko će­mo vo­lje­ti se­be, da bi­smo po­pra­vi­li sa­mo­po­što­va­nje pro­mje­ne mo­ra­ju da kre­nu od nas sa­mih. Ključ rje­še­nja pro­ble­ma je unu­tra­šnja tran­sfor­ma­ci­ja. Oso­ba ko­ja že­li da po­ra­di na po­ve­ća­nju sa­mo­po­što­va­nja tre­ba­lo bi da bu­de fo­ku­si­ra­na na svo­je ta­len­te, zna­nja i is­ku­stva, na unu­tra­šnje sna­ge ko­je već ima­ju po­tvr­du u spo­lja­šnjem svi­je­tu. Pri­mje­ra ra­di, ne­ko je do­bar u svom po­slu, ali ni­je na­ro­či­to uspje­šan u me­đu­ljud­skim od­no­si­ma. Ta­kva oso­ba tre­ba­lo bi stal­no se­be da pod­sje­ća na svo­je uspje­he u po­slov­noj sfe­ri i da se u isto vri­je­me tru­di da po­ra­di na me­đu­ljud­skim od­no­si­ma, ali ne i da stal­no kri­ti­ku­je se­be ka­ko je ne­spo­sob­na da ostva­ri do­bru ko­mu­ni­ka­ci­ju sa dru­gim lju­di­ma. Fo­ku­si­ra­nje na ne­ga­tiv­ne mi­sli do­pri­no­si to­me da ima­mo lo­šu sli­ku o se­bi i da ne vi­di­mo one do­bre stra­ne ko­je sva­ko od nas ima. Da­lje, va­žno je da ži­vi­mo ov­dje i sa­da, a ne u pro­šlo­sti, ni­ti u da­le­koj bu­duć­no­sti. Ka­da sve sna­ge usmje­ri­mo na ži­vot u sa­da­šnjem tre­nut­ku, su­o­ča­va­mo se ne sa­mo sa vr­li­na­ma ko­je ima­mo, već i sa svim svo­jim sla­bo­sti­ma, što je pred­u­slov da spo­zna­mo na ko­jim ži­vot­nim po­lji­ma bi tre­ba­lo da se osna­ži­mo i oja­ča­mo.
Da li su lju­di ko­ji ima­ju ni­sko sa­mo­po­što­va­nje bez­raz­lo­žni pe­si­mi­sti?
– Lju­de sa ni­skim sa­mo­po­što­va­njem od­li­ku­je ne­do­sta­tak na­de, a ka­da je ri­ječ o bez­raz­lo­žnom pe­si­mi­zmu tre­ba­lo bi pre­i­spi­ta­ti ka­kvim lju­di­ma smo okru­že­ni i ko­li­ki je nji­hov uti­caj na naš po­gled na ži­vot i vred­no­va­nje vla­sti­te lič­no­sti. Uko­li­ko smo oku­pi­li lju­de ko­ji nas stal­no kri­ti­ku­ju ne­će­mo se osje­ća­ti do­bro; za po­če­tak, va­žno je da ih uda­lji­mo iz na­šeg okru­že­nja ka­ko nas ne bi stal­no pod­sje­ća­li da ni­smo do­volj­no do­bri, vri­jed­ni, spo­sob­ni... Ne­ga­tiv­ne ži­vot­ne okol­no­sti tre­ba­lo bi da po­sma­tra­mo kao pri­li­ku za rast i raz­voj, bez sa­mo­kri­ti­ke. Pri­mje­ra ra­di, do­bi­ja­nje ot­ka­za na po­slu ne zna­či da oso­ba ni­je do­ra­sla po­slov­nim za­da­ci­ma, već da je do­šlo do pro­mje­na u po­slov­nom okru­že­nju ko­je bi tre­ba­lo tu­ma­či­ti na re­a­lan na­čin i op­ti­mi­stič­ki pred­u­ze­ti kon­struk­tiv­ne ko­ra­ke ko­ji će do­ve­sti do po­zi­tiv­ne pro­mje­ne. U slu­ča­ju da ta­ko ne­što oso­ba ni­je u sta­nju da ura­di sa­ma, raz­go­vor sa psi­ho­lo­gom mo­že da bu­de do­bro rje­še­nje.
Sne­ža­na Mol­do­van