-Autor: Ivan Krastev

„Tranzicija na Balkanu je završena“, rekao mi je nedavno Remzi Lani, albanski politički analitičar. Pritom on ne misli na transformaciju diktature u demokratiju:„Mi smo imali tranziciju iz represivnih u depresivne režime“. I u pravu je: stari komunisti i radikalni etnički nacionalisti su uglavnom nestali, a tu prazninu je popunila stagnacija – ekonomska, socijalna i politička. Postavlja se pitanje kako će se ovi depresivni režimi snaći u sve većem geopolitičkom rivalstvu velikih sila na Balkanu.

Dan prije svoje poslednje posjete Beogradu, ruski predsjednik Vladimir Putin izrazio je veliko nezadovoljstvo promjenom imena Makedonije i optužio „Sjedinjene Države i pojedine zapadne zemlje“ da „destabilizuju“ region. Ruski ministar spoljnih poslova je osudio „spremnost Sjedinjenih Država da sve balkanske zemlje uvedu u NATO čim to bude moguće i ukinu ruski uticaj u regionu“ i podvukao da se to dešava protivno željama tih zemalja.

Posle Putinove posjete Beogradu izgleda da je sukob između Zapada i Rusije na Balkanu ušao u novu fazu. Tokom poslednje decenije, Rusija je branila svoje ekonomsko i kulturno prisustvo u regionu, ali nikada nije aktivno osporavala NATO ili hegemoniju Evropske unije. Više nije tako.

Na prvi pogled, ruske ambicije djeluju nerealno. Balkan je čvrsto vezan za Zapad: Grčka, Bugarska, Rumanija, Hrvatska, Albanija i Crna Gora su članice NATO-a, a i Makedonija je na putu da to postane. Sve zemlje u regionu su ili članice Evropske unije ili teže tome. Evropska unija je u svim ovim zemljama najvažniji trgovinski partner, najveći investitor i omiljena destinacija za emigraciju. U regionu se podrazumijeva da se Rusiji to ne dopada, ali da se ona neće aktivno miješati u unutrašnja pitanja ovih zemalja. To se sada možda mijenja. Moskva može da iskoristi ranjivost pozicije Zapada na Balkanu. Naime, dok je u Ukrajini EU simbol promjena, na Balkanu je ona prije simbol statusa kvo, koji postaje sve neodrživiji.

Balkanska društva su frustrirana i puna gnjeva, uz porast etničkih napetosti. Skoro svaka od ovih zemalja je imala velike antivladine demonstracije. Ekonomski rast je uglavnom usporen, uz sve veće siromašenje i dramatičnu depopulaciju: više od 40 odsto građana BiH napustilo je zemlju, kao i oko 40 odsto građana Albanije i oko 25 odsto građana Makedonije.

Ratovi u bivšoj Jugoslaviji 90-ih godina odigrali su ključnu ulogu u oblikovanju post-hladnoratovskog političkog identiteta Evropske unije. Tragediju u svom komšiluku EU nije doživjela kao sukob između država ili naroda, već kao sukob dva principa: etničkog nacionalizma oličenog u Slobodanu Miloševiću i principa multietničke demokratije otjelotvorenog u Evropskoj uniji. Zato politiku EU na Balkanu pokreće prije svega ideologija, više nego u bilo kom drugom dijelu svijeta. Ideološka rigidnost Evrope na Balkanu je dostojna divljenja, ali i djelimično odgovorna za paralizu regiona.

To najbolje ilustruje uloga EU u dijalogu između Srbije i Kosova. Evropska unija je ovaj dijalog pokrenula i ohrabrivala, jer je međusobno priznanje Beograda i Prištine jedini način da se uklone prepreke za dublju ekonomsku saradnju i priključenje Srbije i Kosova EU. Ali kada su srpski predsjednik Aleksandar Vučić i njegov kosovski kolega Hašim Tači počeli da se bave osjetljivim pitanjem „korekcije“ granica kako bi postigli konačan sporazum, velike evropske prestonice su poručile da to nikada neće dozvoliti. Promjena granica nikada nije sjajna ideja, posebno posle traumatičnog iskustva etničkih oružanih sukoba. Ali nije uputno ni izabrane lidere sprečavati da samostalno oblikuju odnose između svojih zemalja. I mada su evropski strahovi od toga da bi promjena granica između Kosova i Srbije mogla da ohrabri druge zemlje legitimni, i mada je EU u pravu kada insistira da svaka promjena granica ima podršku većine građana u tim zemljama – te poruke nisu dobro prenijete. Ispalo je kao da Evropa svom nerazumnom susjedu nalaže da se kloni oštrih predmeta. I zato je došlo do povratne paljbe. Šanse za dogovor Srbije i Kosova su danas mnogo manje nego prije nekoliko mjeseci, a rizik od etničkih sukoba raste. I tu nastupa Rusija.

Prošlog novembra Putin se sastao sa Tačijem, uprkos tome što Moskva ne priznaje Kosovo kao državu. Ovaj susret je pokazao da Rusija sebe na Balkanu ne vidi samo kao zaštitnika Srbije, već i kao moćnog globalnog igrača. Zato EU ne bi trebalo da se iznenadi kada Rusija uskoro ponudi svoju mapu puta normalizacije srpsko-albanskih odnosa. (Takođe ne bi trebalo da se iznenadi ako Turska pozdravi ovu inicijativu.)

Drugim riječima, aktivnosti Rusije na Balkanu jačaju. Moskva želi da zamijeni Evropsku uniju u rješavanju regionalnih sukoba, kao što pokušava, uglavnom uspješno, da zamijeni Sjedinjene Države kao posrednika u sukobima na Bliskom istoku. Napuštanje politike status kvo je jedini način da EU ostane relevantna u regionu.

Peščanik.net

---