-Piše: Nikola Ivanović

Jeste autokefalna, nije autokefalna. Ovo pitanje, koje je pravno vjersko, a u širem smislu, političko pitanje, traje od one registracije na Cetinju. Ono podstiče produbljivanje podjela, koje dobijaju opasne razmjere u Crnoj Gori. Prošle nedjelje imali smo prilike da čujemo novi zamajac podjela po ovom pitanju. Uslijedio je tvrd stav zvaničnika sa TV ekrana nacionalnog javnog servisa: „Prije 100 godina, (21. juna 1920) ukinuta je viševjekovna autokefalna crnogorska pravoslavna crkva”. Tvrdnja je propraćena ćutanjem, što bi se moglo shvatiti kao odobravanje. Lično mislim da je teško ispravljati nepravde od prije sto i više godina, a da se ne naprave nove. Predsjednik Matice crnogorske, takođe na nacionalnom javnom servisu, ide još 100 godina dalje. Komentarišući ispade navijačkih grupa na fudbalskoj utakmici u Beogradu naglašava da ga anticrnogorski ispadi ne iznenađuju. Specijalni rat koji se vodi protiv Crne Gore, kaže predsjednik Matice, nije ništa novo. Specijalni rat se vodi gotovo 200 godina. Pored moje dvije diplome, sa Filozofskog fakulteta i Pedagoške akademije u Sarajevu, pozivam se na drugu (nastavnik opšte i nacionalne istorije), i pokušavam da sagledam status Srbije prije 200 godina. Polovinom 1820. godine knez Miloš tražio je od sultana „da Srbija bude slobodna u unutrašnjoj politici i da se njene granice razmaknu i obeleže onako kao što su bile za vreme Bukureškog mira 1812. godine”.

Gdje ovdje smjestiti specijalni rat protiv Crne Gore?! Vratimo se crkvenim sporovima. Eminentni istraživači smatraju da suštinskih naučnih sporova u vezi života i rada pravoslavne crkve u Crnoj Gori nije bilo, niti ih ima. Oni su političke prirode. Jedan od dominantnijih radova bila je studija dr Đoka Slijepčevića, „Istorija Srpske pravoslavne crkve”. Izučavajući nekoliko stotina dokumenata u bogatim arhivama (Moskva, Petrograd, Dubrovnik, Beograd), u poglavlju „Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori” između ostalog se naglašava da život i rad crkve i njenog sveštenstva krajem 18. i početkom 19. vijeka nije moguće razumjeti bez osvrta na prethodni period: od kada se, krajem 15. vijeka, ugasila svjetovna vlast u Zeti, pa do pojave vladika iz porodice Petrovića. Ugled stare Zetske episkopije, koju je 1219. godine osnovao Sveti Sava, bio je veliki, piše dr Slijepčević. Podignuta je na stepen eparhije 1346. godine.

Nekad do istine dolazimo slučajno. Iščitavajući ovih dana obimnu studiju, knjigu „Srbi u Americi i njihova periodika” Krinke Vidaković Petrov, dolazim do brojnih ključnih informacija o životu i radu crnogorske dijaspore i odgovora na jedno bitno pitanje, zbog kojeg je danas Crna Gora na nogama.

Današnju crkvenu stvarnost u Crnoj Gori i crkvena sporenja moguće je sagledati očima iseljenika iz prošlog vijeka. Ne možemo ostati gluvi na neke nesporne činjenice prezentovane u srpskoj štampi u Americi prije 120 godina. Navodim, po meni, neke ključne, malo poznate činjenice, koje ukazuju na nespornu činjenicu da su iseljenici iz Crne Gore, posebno iz Boke, koji su bili i najbrojniji, bili glavni promoteri Srpske pravoslavne crkve, u „dalekoj tuđini”.

Pomenuću neke ugledne iseljenike koji su bili pokretači brojnih publikacija, novina i organizatori podizanja crkava SPC od istočne do zapadne obale Amerike. Upravo zbog toga postavlja se nezaobilazno pitanje: zašto bi Crnogorci podizali tuđe crkve po Americi, ako su došli u novi svijet kao pripadnici „viševjekovne autokefalne crnogorske pravoslavne crkve”? Ona je nepostojeća prema hronikama vremena tadašnje štampe dijaspore. Da ne bi bila politička fraza, moramo se osloniti na svjedočenja tadašnjih medija.

Pođimo redom. Prvi američko-kanadski vladika bio je Mardarije Uskoković (svjetovno ime Stanko), iz sela Kornat, koje se nalazi u Lješanskoj nahiji, nadomak Podgorice. Podigao je manastir Svetoga Save u Libertvilu kraj Čikaga, koji je tada, kao i sada, duhovni centar američke srpske dijaspore. Počeci srpske vjerske štampe u Americi vezani su za ime sveštenika Sebastijana (Jovana) Dabovića, rođenog u San Francisku 1863. godine, od roditelja Nikole i Jelene Dabović porijeklom iz Sasovića u Boki kotorskoj. Umro je 1940. godine u Žiči, gdje je i sahranjen. On je bio prvi srpski duhovni misionar u Americi. Odlukom Svetog sinoda iz aprila 2007. posmrtni ostaci preneseni su na groblje kod crkve Sv. Save u Džeksonu, Kalifornija. Zastava koju je kralj Nikola poslao džeksonskim Srbima nalazi se i danas u parohijskom domu pored crkve. Sebastijan Dabović kanonizovan je 30. maja 2015. godine u Beogradu.

Episkop Nikolaj Velimirović ukazao je na socijalno-ekonomski položaj naših iseljenika, podvlačeći – „da nema imovine u svijetu mučnije, niti poštenije stečene, nego što je imovina našeg naroda u Americi”.

U Daglasu je 1905. godine pokrenut list „Srbin Crnogorac”, vlasnik i urednik bio je Božidar Bećir. Opet crnogorskih korijena. U tom gradu formirano je Srpsko dobrotvorno društvo koje se uskoro podijelilo pa je jedan dio članstva osnovao novo „Srpsko jedinstvo Lovćen”. List „Vjera i razum” pokrenut je 1906, uređivao ga je Filip Sredanović, parohijski sveštenik, porijeklom iz Crne Gore koji je teološko obrazovanje stekao na Duhovnoj akademiji u Rusiji.

Posmatrajući današnju crnogorsku javnost, vječnu vladavinu istih, nameće se pitanje, uz čuđenje, kako je moguće da ljudi koji raspolažu sa toliko informacija (koverte, paketi kolebljivcima, kupovina glasova…), razumiju tako malo, što potvrđuju periodične vježbe iz demokratije, koje se zovu izbori.

Moguće da će i naredni popis stanovništva biti projektovan da se umjesto 32 odsto ili 28 odsto Srba, njihov broj smanji na nekih 20 odsto, čime bi Srbi, tvorci države, spali na tretman nacionalne manjine. U vrijeme opšte kupovine, nije nemoguće procenat smanjiti. Recimo, uoči popisa, svim mnogočlanim, siromašnim srpskim porodicama dati pomoć u eurima.

Upravo zbog toga što SPC uživa najveće povjerenje građana, sporni zakon je ogromna greška, teret na plećima zvaničnika, koji naprijed ne mogu, a nazad nemaju gdje. Provalija s obje strane. Izgleda da će na kraju najviše koristi imati SPC, koja će homogenizovati dominantnu javnost na ključnim pitanjima crkve, jezika i korijena. Teško bi se moglo reći da je sporni zakon posledica strateškog razmišljanja zakonodavaca. Nije se razmišljalo o krajnjem efektu. Istorija je učiteljica života koja opominje da se u Crnoj Gori nasiljem ne može ništa postići. Prilika za pokazivanje moći je haos u Budvi. Hapšenja sveštenika, prebijanja u Budvi, selektivne zabrane, podsjećaju na živo blato – što više mašeš, sve više toneš. Zvanična vlast s opozicionim, sitnim partnerima najavila je nove izbore, računajući na puni trijumf nad zavađenom opozicijom. Zavađena opozicija će dati isti rezultat. Mnogi građani postavljaju sebi pitanje: ko bi mogao imati objediniteljsku ulogu u zavađenoj Crnoj Gori. Neka budem grešan, mislim da bi otac Gojko Perović mogao uspješno pomiriteljski djelovati. Mantije su uspješno vodile Crnu Goru kad joj je bilo najteže.

(Autor je publicista i pisac)

---