-PIŠE: BORIVOJE ĆETKOVIĆ

Ujedinjenje Crne Gore i Srbije, naglašava dr Bojović, izvršeno je na prostoru Crne Gore.
„Nakon proboja Solunskog fronta, srpska i saveznička vojska oslobađaju Srbiju i Crnu Goru i jugoslovenski prostor koji je držala Austro-Ugarska. Pored ranijeg Crnogorskog odbora za narodno ujedinjenje, u sklopu priprema Podgoričke skupštine formiran je i Centralni izvršni odbor za ujedinjenje Crne Gore i Srbije, u koji su ušli Svetozar Tomić, Janko Spasojević, Petar Kosović i Milosav Raičević.
Spasojević i Raičević su poznate ličnosti političkog života Crne Gore. Kosović i Tomić, prema podacima koje navodi Spasojević, porijeklom su Crnogorci, školovani u Srbiji, „dugo godina su bili profesori u Makedoniji i Staroj Srbiji dok su se ove nalazile pod upravom Turaka. Kosović je uz to bio i predsednik crnogorske omladinske organizacije u Solunu. Oba su oni iz Nikšićke oblasti (Crna Gora), pa zahvaljujući ondašnjem zlom režimu u Crnoj Gori, oni se nisu mogli vratiti svojim kućama, kao što se nisu mogli vratiti ni mnogi drugi Crnogorci, naročito oni koji su se u Srbiji školovali, te su svoju spremu i znanje posvetili našoj onda neoslobođenoj i potlačenoj braći u Staroj Srbiji i Makedoniji”. (Spasojević, Crna Gora i Srbija „Kako je izvršeno njihovo ujedinjenje”, Pariz 1919:22.)
Svetozar Tomić je bio šef crnogorskog odsjeka u Ministarstvu vlade Kraljevine Srbije, vladin delegat pri Štabu Jadranskih trupa i član Privremenog centralnog izvršnog odbora za narodno ujedinjenje. Ove podatke Spasojević ne navodi.
Dr Bojović se u razmatranju plana za pripreme Podgoričke skupštine poziva na omanju knjižicu Svetozara Tomića „Desetogodišnjica ujedinjenja Srbije i Crne Gore” (Beograd 1929.). Planom je predviđeno uspostavljanje opštinskih i policijskih vlasti u Crnoj Gori bez učešća srpske vojske. Nakon toga je trebalo raspisati izbore za izbor narodnih poslanika i to „ni po srbijanskom ni po crnogorskom izbornom zakonu, već na osnovu novih pravila”.
Dolaskom u Crnu Goru, članovi Centralnog izvršnog odbora otpočeli su sa održavanjem narodnih zborova na kojima je uspostavljena vlast i vođena agitacija za ujedinjenje. Prvi takav zbor održan je u Peći 12/25. oktobra 1918, a zatim u Đakovici. U Andrijevici je zbor održan 21. oktobra (4. novembra) 1918.
U Andrijevici su članovi Centralnog izvršnog odbora stupili u kontakt sa istaknutim ljudima kakvi su bili vojvoda Lakić Vojvodić (divizijar), Milo Saičić (brigadir), Jevrem Bakić (oblasni upravitelj u penziji) i drugi.

Proglas Centralnog izvršnog odbora upućen Crnogorcima

Iz Andrijevice su članovi Centralnog izvršnog odbora u sporazumu sa istaknutijim Vasojevićima uputili proglas Crnogorcima, obavještavajući ih da su se Metohija i Vasojevići izjasnili za ujedinje sa Srbijom i da pozivaju i ostale Crnogorce da i sami to urade. Proglas su, prema Tomiću, potpisala 32 ugledna čovjeka iz Vasojevića. Crna Gora je bila oslobođena, pa je Centralni izvršni odbor raspisao izbore za Podgoričku skupštinu.
U Andrijevici je 7. novembra (25. okt.) Privremeni centralni izvršni odbor izdao Pravilnik za biranje Crnogorske velike narodne skupštine.
U već pomenutom pogovoru, dr Bojović često citira Jovana Ćetkovića i Svetozara Tomića, poziva se na njihove knjige o ujedinjenju. Međutim, iz meni nepoznatih razloga, Bojović ne korisi Spasojevićevu knjigu, već pomenutu omanju knjižicu – pretpostavljam da ju je smatrao beznačajnim izvorom.
(Nastaviće se)

---