-Piše: MILICA KRALj

Artur Miler, Judžin O’Nil i Tenesi Vilijams svojim dramskim komadima koji su se igrali u pozorištima širom svijeta, još za života postali su dramski klasici. Oni su, kako ističe Jovan Ćirilov „odigrali značajnu ulogu prvih godina jugoslovenskog socijalizma, usred antiameričkog raspoloženja klase komunista na vlasti. Oni su odigrali ne samo umjetničku nego i političku ulogu upravo u takvim rigidnim okolnostima. Pojava Artura Milera i Tenesija Vilijamsa na sceni Beogradskog dramskog pozorišta polovinom XX vijeka bila je vjesnik političkog otvaranja prema zabranjenim prostorima zapada zamane slobode.“

Poslije okončanja Drugog svjetskog rata koji označava početak hladnoratovskog razdoblja, u američkoj literaturi pojavljuje se niz romansijera, pisaca kratkih priča i dramskih pisaca koji će u svojim djelima istraživati sudbinu pojedinca u ratu: Norman Majler, Irvin Šo, Herman Vouk, Džozef Keler, Tomas Pinčon, Kurt Vonegat, Robert Pen Voren, Artur Miler, Ketrin En Porter, Tenesi Vilijams.

Tenesi Vilijams (Tomas Lanir Vilijams) rođen je 26. marta 1911. godine u Kolumbusu u državi Misisipi. Studirao je na više univerziteta u Misuriji, na Vašington univerzitetu u Sent Luju, a od 1931. do 1938. godine na Ajova univerzitetu. Kao većina američkih pisaca, u mladosti se bavio najrazličitijim poslovima: radio je u fabrici obuće. Na pozorišnoj sceni se pojavljuje sa nekoliko jednočinki, među kojima je i „Borba anđela“ (1940) kojom skreće pažnju na sebe. Međutim, svjetski uspjeh će postići sa svojim prvim cjelovečernjim komadom „Staklena menažerija“ 1945. godine.

Kod nas je „Staklena menažerija“ prvi put prikazana u izvođenju Beogradskog dramskog pozorišta, 1952. godine u režiji Minje Dedića. Drama „Tramvaj zvani želja“ (1947) prvi put je prikazana u Beogradu, u izvođenju Beogradskog dramskog pozorišta u režiji Radoslava Dorića, 1973. godine. O ovom komadu Vilijam Rouz Bene, američki pjesnik, urednik i kritičar kaže: „Ovo je jedan od najznačajnijih pozorišnih komada našeg vremena. To je ovozemaljska tragedija, koju je napisao neko ko je istovremeno pjesnik i prvorazredni dramski pisac.“

Po ovoj Tenesijevoj drami Elija Kazan snimio je film, a režirao je i predstavu na Brodveju, u glavnim ulogama su glumci: Marlon Brando, Vivijen Li, Karl Madlen i Kim Hanter. Film je dobio Oskara za najbolju glavnu ulogu (Vivijan Li), sporednog glumca i scenografiju.

Osim ovih Tenesi je napisao i drame: „Tetovirana ruža“ (1951), „Kraljevski put“ (1953), „Mačka na usijanom limenom krovu“ 1955; (kod nas Beogradsko dramsko(1956) u režiji Minje Dedića), „Silazak Orfeja“(1956), „Nežna ptica mladosti“ (1959), „Period prilagođavanja“ (1960), „Noć iguane“ (1961), Kraljevstvo na zemlji (1968), „U baru tokijskog hotela“ (1969), „Opomena za mala plovila“ (1976), „Osam opsjednutih smrtnica“ (1976), „Znak baterije crvenog đavola“ (1976), „Odjeća za ljetnji hotel“ (1980). Autor je i velikog broja jednočinki. Godine 1977. objavio je svoje „Memoare“.

Dobitnik je dvije Pulicerove nagrade za dramu „Tramvaj zvani želja“ i za „Mačku na usijanom limenom krovu“; nagrade Njujorškog udruženja dramskih kritičara za „Noć iguane“; i nagrade „Toni“ za dramu „Tetovirana ruža“ koju je posvetio svom bliskom prijatelju Frenku Malrou.

Vilijams je stvorio čitavu galeriju ženskih likova, neobičnih nježnih i ranjivih bića: Blanšdi Boa, Kerol, Lora, Serafina, Megi... no kako piše u svojoj „Autobiografiji“ interesovali su ga isključivo mladići. Zbog takve njegove orijentacije jedan od najkritičkijih tekstova objavljen je u „Njujork tajmsu“, u kome se kaže „da bi Amerika trebalo da preporuči trojici svojih velikih dramskih pisaca da ne oblače svoja homoseksualna osjećanja u heteroseksualne oblande i da bi bolje bilo da pišu otvoreno ono što osjećaju, jer ovako u svojim djelima stvaraju izvještačeni svijet.“

Za jednog se odmah znalo da je u pitanju Tenesi... dok se za drugu dvojicu samo nagađalo.

Najslavniji dramski pisac Amerike, čija su se djela izvodila u svim svjetskim pozorištima, tragično je završio svoj život. Pokušao je da zubima otvori bočicu sa lijekovima i ugušio se zapušačem, 25. februara 1983. godine u hotelskoj sobi.


(Nastaviće se)

---