-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Dugo prikrivana srpsko-hrvatska netrpeljivost u SFRJ, deklarativno utemeljenoj na bratstvu i jedinstvu, otvoreno i najžešće se ispoljila u martu 1967. godine kroz tzv. „jezički sukob”. Kako je do tog sukoba došlo i kakav je on imao tok i posledice, po prvi put na jednom mjestu, činjenično i shveobuhvatno, možemo saznati iz knjige „Srbija i jezički sukob u Jugoslaviji 1967”, čiji je autor istoričar dr Slobodan P. Selinić. Knjigu je prošle godine izdao Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda, u kome je Selinić zaposlen kao viši naučni saradnik, a uz njegovo odobrenje i saglasnost izdavača, potrudili smo se da u narednih nekoliko brojeva čitaocima predočimo suštinu u njoj obrađene problematike.
Dr Slobodan P. Selinić zauzima istaknuto mjesto u srednjoj generaciji srpskih istoričara, a posvećen je proučavanju društvene istorije, spoljne politike i diplomatije socijalističke Jugoslavije. Pored ove knjige, napisao je monografije Beograd 1960-1970, snabdijevanje i ishrana (2005), Jugoslovensko-čehoslovački odnosi 1945-1955. (2010) Jugoslavija i svet 1945-1950: hronologija (2010, koautor) i Partija i diplomatija u Jugoslaviji 1945-1952. (2013). Bio je urednik zbornika radova Spoljna politika Jugoslavije 1950-1961. (2008) i Jugoslovenska diplomatija 1945-1961. (2012). Urednik je časopisa Tokovi istorije.
Nacionalno pitanje je bilo jedan od problema za koje Jugoslavija nije pronašla rješenje za sve vrijeme svog postojanja. U pojedinim periodima su međunacionalni sporovi, posebno u sprezi sa nepovoljnim međunarodnim okolnostima, bili velika prijetnja za državu. Jezičko pitanje će se pokazati kao jedan od okidača za međunacionalne sporove. Doduše, samo jedan u moru drugih.
Tema knjige „Srbija i jezički sukob u Jugoslaviji 1967.” (na osnovu koje je urađen ovaj feljton-prim. priređivača) je srpsko-hrvatski spor oko jezika 1967, prije svega uloga srpske intelektualne i političke (partijske) elite i njihov međusobni odnos.
Pitanje jezika kojim govore Srbi i Hrvati nije bilo novo i nije prvi put javno postavljeno tek 1967.
Još u 19. vijeku je svijest o jugoslovenskom duhovnom jedinstvu bila pokretač pravopisnih i jezičkih reformi i dogovora. Bečkim književnim dogovorom 1850. postignut je sporazum o zajedničkom književnom jeziku Srba i Hrvata. Glavni potpisnik sporazuma sa srpske strane bio je Vuk Karadžić, a sa hrvatske Ivan Mažuranić. Bečki književni sporazum potpisali su još Ivan Kukuljević, Dimitrije Demeter, Vinko Pacel, Franc Miklošič, Stefan (Stjepan) Pejaković i Đuro Daničić. Kao polazište za zajednički jezik poslužio im je štokavski dijalekat, tačnije govor Bosne i Hercegovine i Duborvnika. Usvojena su i neka načela za normiranje budućeg zajedničkog jezika.
Početkom 20. vijeka težnja za jugoslovenskim književnim jedinstvom postala je izraženija. Pristalice jugoslovenske ideje su smatrale da je postojanje dva narečja (ijekavsko i ekavsko) i dva pisma (latinica i ćirilica) zahtijevalo novu reformu jezika i unifikaciju jezika i pisma. O tome je javno pisao časopis Zvono 1911. predlažući ekavsko narečje za jedinstveni srpskohrvatski jezik. U to doba Jovan Skerlić se zalagao za jedinstveno narečje – ekavsko i jedinstveno pismo – latinicu. U anketi Srpskog književnog glasnika 1914. svi pisci (srpski, hrvatski i slovenački) su se izjasnili za latinicu kao pismo, a većina za ekavsko narečje. Ideja o jedinstvenom književnom jeziku na bazi ekavskog dijalekta i jedinstvenom pismu (latinici) bila je u službi ostvarivanja duhovnog jedinstva jugoslovenskih naroda. Stvaranjem jugoslovenske države 1918, jugoslovenski narodi, koji su se do tada malo poznavali, našli su se u istoj državi. Unifikatorske koncepcije našle su se oči u oči sa političkim pragmatizmom, strahom od većinske nacije u državi, nacionalnim idejama, klerikalizmom i nacionalizmom. Kompromisni unitarizam je u Ustavu iz 1921. za službeni jezik proglasio „srpsko-hrvatsko-slovenački”. To je bila vještačka kovanica koja nije imala realne osnove u jeziku. U stvarnom životu je bilo onih koji su se držali ideala o unifikaciji jezika i pisma, onih koji su bili tolerantni prema razlikama, ali i onih koji su, zalažući se za čistunstvo svog jezika, smatrali da tako utiru put ka održavanju svoje nacije. Ideologija integralnog jugoslovenstva je kulturno jedinstvo shvatala u smislu parole „Jedan jezik, jedno pismo, jedan pravopis”, ali su se pristalice ove ideje podijelile oko mogućnosti ostvarivanja tog cilja. Za unifikaciju jezika zalagali su se i demokratski, liberalni i antiklerikalni krugovi u Sloveniji. Slovenački liberali su tražili utapanje slovenačkog književnog jezika, koji su nazivali dijalektom, u jedinstveni srpskohrvatski jezik. Suprotno od njih, krugovi bliski Rimokatoličkoj crkvi isticali su potrebu očuvanja slovenačkog jezika kao preduslova za nacionalno održanje.(NASTAVIĆE SE)