-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Svjedočanstvo koje potvrđuje riječi Adama Pribićevića o tome da je S. Pribićević uoči i tokom Prvog svjetskog rata vodio opurtinističku politiku da bi olakšao položaj Srbije i izbjegao srpske žrtve, nalazimo i u eseju Vladimira Ćorovića. Profesor Ćorović, istoričar, ocijenio je S. Pribićevića u osnovi sasvim pozitivno, kao „duboko nacionalnog“ čovjeka kome je svojstvena „rijetka aktivnost, živa rječitost i borbena istrajnost“. I kao što je profesor Milanković, Pribićevićev prijatelj iz vremena internacije u Pešti, bio svjedok njegovog velikog nezadovoljstva zbog neučestvovanja u pripremama za ujedinjenje ali i ogromnog oduševljenja kada je konačno, 1917. godine, dobio dozvolu da se vrati u Zagreb, Ćorović ga je posmatrao u danima pred ujedinjenje: „Nije se štedio ni časa. Jeo je skoro s nogu, odmarao se koliko je najnužnije, a skoro cijelo bogovjetno vrijeme provodio je u kabinetu za rad. To su bili njegovi najbolji dani“. Pribićevećev pak politički stav u jugoslovenskoj državi bio je „načelan i pravolinealan“. On je bio, u najkraćem, „snažna ličnost i čovjek od djela“ kome pripada „vrlo vidno mjesto i vrlo značajna uloga“ u istoriji srpsko-hrvatskih odnosa i procesu ujedinjavanja južnoslovenskih naroda. Ipak, i Ćorović nije mogao da ne primijeti da je Svetozaru Pribićeviću bilo potrebno „nešto više samoobuzdavanja i možda samokritike“.
Pošto nije učestvovao u ratu, Svetozar Pribićević je prvi put imao prilike da vidi srpske oficire, pobjednike srpske vojske, tek sredinom novembra 1918. godine. Desetak oficira stiglo je tih dana u Zagreb, a dočekala ih je grupa od samo pet ljudi, predvođena liderom Srba iz Hrvatske, kako bi ih pozdravila u ime Narodnog vijeća. Među oficirima iz Srbije bio je i Stanislav Krakov, potonji novinar i urednik lista „Vreme“. Svetozar Pribićević, „mršav čovjek lica maslinove boje i grozničavih očiju“, ostavio je već tada upečatljiv utisak na mladog Krakova. Sjećajući se kasnije tog susreta, zapisao je da je „njegovo izgužvano i potamnjelo lice gorelo svim strastima od bezgranične ambicije do fanatične mržnje. Svejedno prema kome“.
U prvim trenucima po završetku velikog svjetskog rata, koji je srpskom narodu donio užasne patnje, ogroman broj mrtvih i obogaljenih ljudi i neviđena razaranja Svetozar Pribićević bio je, kao što je primijetio Slobodan Jovanović, pravi „junak dana“. U godinama koje su uslijedile postao je ne samo moćni ministar već i persona grata na dvoru Karađorđevića. Milanu Stojadinoviću je prepričao da ga je kralj Aleksandar predstavio kraljici Mariji riječima: „Gospodin Pribićević mi je donio najljepše drago kamenje u moju kraljevsku krunu“, misleći pritom na njegov doprinos ujedinjenju južnoslovenskih zemalja nekadašnje Habzburške monarhije sa Srbijom. Vođa Srba iz Hrvatske bio je, očigledno, veoma ponosan i zadovoljan kraljevim riječima, pa ih je rado citirao.
Stojadinović je uočavao i pozitivne i negativne osobine Svetozara Pribićevića. U pozitivne je svrstavao njegov besjednički dar, vještinu pisanja i odsustvo težnje ka sticanju materijalnih bogatstava; u negativne pretjeranu ambicioznost, sklonost ličnim obračunima, neobuzdanost i prenaglašen temperament. Najveća Pribićevićeva strast bila je, prema Stojadinovićevom mišljenju, politika[...]
Ličnost i postupke Svetozara Pribićevića komentarisali su, kao što vidimo, pripadnici političke i intelektualne elite u Srbiji različite stranačke provinijencije: radikali, komunisti, demokrati. Pa tako, vođa Srba iz Hrvatske našao se u optici i dr Dragoljuba Jovanovića. Ne respektujući ni njega ni njegov politički rad, vođa zemljoradničke ljevice je na račun Pribićevića upućivao razne kritičke opaske. Između ostalog, žigosao ga je kao „velikosrpskog nacionalistu“, i to „stočarsko-dinarskog“, aludirajući na njegovo porijeklo; zatim kao „tiranina“ i neprijatelja Hrvata[...] Smirenost koju donosi pozno životno doba uticala je da njegov sud bude mnogo racionalniji, iznijansiraniji i zreliji. Iako mu je i dalje prigovarao zbog toga što je „udario“ na Srbiju – a čini se da je to bila glavna Jovanovićeva zamjerka na račun Svetozara Pribićevića – kao i zbog nedosledne politike koja ga je vodila iz krajnosti u krajnost, vođa zemljoradničke ljevice je sada bio spreman da prizna njegove vrijednosti i zasluge. Pa tako, on je došao do zaključka da je Pribićević imao odlike „pravog šefa“, da je ispoljavao izrazitu borbenost u političkim sukobima ali i da je imao smisla za kompromis; čak je relativizovao i svoje prvobitno ubjeđenje da je Pribićević bio prepreka normalizaciji srpsko-hrvatskih odnosa. Rečenica: „Dugo sam vjerovao da je bio fatalan za naše odnose sa Hrvatima i za cijelu našu unutrašnju politiku“,formulisana je na način koji pokazuje da je Jovanović uistinu znatno ublažio nekadašnja shvatanja. Rezimirajući svoje gledište, Dragoljub Jovanović je zaključio da će Svetozar Pribićević ostati zapamćen u istoriji prije svega kao veliki rodoljub i jedan od tvoraca Jugoslavije.
(NASTAVIĆE SE)