- PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ, FILMSKI I TV REDITELj

Posvećen Doroti i Lilijan Giš, velikim Grifitovim glumicama, čitav film se plete oko filmske iluzije i u tom pogledu podsjeća na Felinijev „Osam i po” (1963) i Bergmanovu „Personu” (1966). Teško je od početka shvatiti da li je scena koja je u toku scena filma ili filma unutar filma, jer i glumci i filmska ekipa žive u tako bliskim zajedničkim odnosima da ima malo razlike između njihovog posla i njihovih ličnih života.
Film „Američka noć” je po mnogo čemu bio vrhunsko Trifoovo dostignuće. U njemu je kombinovan stilski uticaj američkog realizma s francuskim poetskim realizmom, u spoju rediteljeve dvostruke tematske opsesije autobiografijom i psihologijom, u pohvalnoj himni filmu – umjetničkoj formi kojoj je on bio strasno odan čitavog svog života. Na pitanje koje postavlja u samom filmu, reditelj–lik – „Da li su filmovi važniji od života?” – film odgovara jednim odlučnim „Da!”. Trifoov sledeći projekat bio je film „Priča o Adeli H.” (1975), rađen po motivima dnevnika najmlađe kćeri Viktora Igoa. Ovaj suptilan i snažan film pokazuje potpuno majstorstvo u vladanju novim kinematografskim jezikom, čijem je nastanku i sam doprinio i trijumfalno potvrđuje svoj status jednog od najznačajnijih filmskih umjetnika našeg doba. U njegove filmove iz kasnih sedamdesetih spadaju komedije „Džeparac” (1976) i „Čovjek koji je volio žene” (1977), „Zelena soba” (1978), zasnovan na nekoliko kratkih priča Henrija Džejmsa, i „Poslednji metro” (1980), fascinantna priča o životu u malom pariskom pozorištu u vrijeme nacističke okupacije - inspirisana autobiografijom pozorišnog i filmskog glumca Žana Marea koji su ostvarili najveći uspjeh na bioskopskim blagajnama od svih njegovih filmova.
Trifo je doživio počast da izvanrednu retrospektivu njegovih filmova, povodom 25. godišnjice njegovog rada, 1979. godine prirede Američki filmski institut i Umjetnički muzej oblasti Los Anđeles; ali mnogi kritičari su strahovali da on postaje neka vrsta reditelja mejnstrima, upravo onog dijela industrije koju je napadao na početku svoje karijere. Njegova dva poslednja filma, međutim, označavaju skromni povratak na poznati teren opsesivne romanse („Žene iz susedstva” 1981; i hičkokovskog komičnog trilera
„Brzo nedelja” 1983). Fransoa Trifo je umro 21. oktobra 1984, od tumora na mozgu. Imao je pedeset dvije godine.
Žan Lik Godar (rođen 1930) najplodniji je i u stilskom pogledu najradikalniji reditelj od svih koji su se proslavili u vrijeme novog talasa. Snimio je više od četrdeset igranih filmova poslije filma „Do poslednjeg daha” (1960), tijesno sarađujući s Raulom Kutarom koji je bio direktor fotografije u većini tih filmova. On je jedna od najuticajnijih ličnosti današnjeg svjetskog filma. Za razliku od Trifoa, Godar je militantni intelektualac i ideološki opredijeljeni filmski stvaralac čiji filmovi uvijek sadrže neki vid samokritike ili preispitivanja samog filma. U izvjesnom smislu, oni zajedno uspostavljaju teoriju filma jer, bolje nego iko od njemu ravnih, Godar je razumio suštinski poriv Novog talasa: „Čitav novi talas”, pisao je on u časopisu Cahiers, „može da se definiše, dijelom, njegovim novim odnosom prema fikciji i prema stvarnosti”. Godarovi filmovi neprestano stavljaju na probu taj odnos, odbijajući narativni film u korist praksisa, odnosno gradnje socijalne ili političke teorije unutar filmskog procesa. Od ranih šezdesetih, njegovi filmovi postaju sve više dijalektički i retorički po strukturi, pa ih i sam Godar naziva „kritičkim esejima”. Većina tih „eseja” su lične prirode do te mjere da postaju stvar ličnog mišljenja, a Godar je uspio da ostane nezavisan tako što ih je proizvodio brzo i jeftino. Njegovi filmovi, prema tome, nisu tako pedantno napravljeni kao filmovi Trifoa i ostale njegove sabraće, i često se čini da to i nisu završeni filmovi nego nedotjerani žurnali o snimanju filma, puni tehničkih grešaka i neprerađenih činjenica. Tako, za razliku od svojih kolega, Godar i dalje radi na rušenju svake poznate filmske konvencije - čak i najnovijih konvencija koje je uspostavio sam Novi talas - u neprekidnom nastojanju da proširi formu ovog medija i iskoristi njegove mogućnosti za lični umjetnički, intelektualni i politički izraz. Nekoliko ranih Godarovih filmova su karakteristični izrazi odanosti novog talasa američkom filmu. Do poslednjeg daha (1960) uobličen je po ugledu na jedan gangsterski B-triler. „Žena je žena” (1961), film koji je Godar opisao kao „neorealistički mjuzikl – odnosno, terminološku protivurječnost”, izraz je odanosti američkoj muzičkoj komediji, proizveden u studiju, u franskopu, u boji.
(NASTAVIĆE SE)