-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Najvišim ocjenama Jepišev je ocijenio i govor kojim je Josip Broz Tito namjeravao da otvori konferenciju u Beogradu. Ambasador je obavijestio Tita da je prva nuklearna proba već izvršena, ali da je „uzeta u obzir“ njegova molba i da se o tome neće obavještavati javnost. Nesumnjivo je da su informacije koje je dobio od Jepiševa najdirektnije uticale na konačnu verziju referata Josipa Broza Tita i njegovo ponašanje po pitanju obnavljanja nukleranih proba. O sadržaju razgovora on nije obavijestio ni svoje najbliže saradnike, pa je tako izostala i mogućnost da se promisli pozicija koju Jugoslavija treba da zauzme po pitanju sovjetskih nuklearnih proba. Tako je, na svojevrstan način, Tito postao saučesnik sovjetske politike. Mogućnost da se objektivno sagledaju pojedini problemi savremenog svijeta, kada je Josip Broz Tito u pitanju, tim činom je bila definitivno izgubljena. Neutralnost je bila ozbiljno ugrožena.
Josip Broz Tito je govorio trećeg dana rada konferencije, u okviru devetog plenarnog zasijedanja. Njegov referat je predstavljao sublimaciju jugoslovenskih stavova o ključnim međunarodnim pitanjima, koja su i bila razlog okupljanja predsjednika država i vlada neangažovanih zemalja. Istovremeno, uvažavajući stavove drugih državnika prisutnih u Beogradu, Tito je nastojao da njegovo izlaganje predstavlja svojevrsnu „srednju liniju“, koja na svojevrstan način „okuplja“ sve iznijete poglede. Tito je označio iluzijom i greškom očekivanja da će „velike sile same naći put“ za miroljubivo rešenje postojećih međunarodnih problema. Podjednako pogrešnim naznačio je i dugoopstajuće uvjerenje da „male zemlje, a naročito neangažovane, nijesu kompetentne da se više zalažu za rešavanje međunarodnih problema i da odlučnije istaknu svoje poglede na njih“. U skladu sa tim, govorio je o „pet najvažnijih pitanja“ koja zaokupljaju čovječanstvo i čije nerešavanje predstavlja opasnost za mir u svijetu – opšte razoružanje, kriza u Berlinu, kolonijalizam, ekonomski problemi i pomoć nerazvijenim zemljama, kao i o smislu miroljubive aktivne koegzistencije. Svako od navedenih pitanja posredno se ticalo i jugoslovenskih odnosa prema politici koju Sovjetski Savez vodi.
Okupljeni na Beogradskoj konferenciji usvojili su dva dokumenta: Deklaraciju šefova država i vlada vanblokovskih zemalja i Izjavu o opasnosti od rata i apel za mir. U odnosu na Deklaraciju, koja je imala strateški karakter, drugi dokument se ticao aktuelnog političkog trenutka. Izjava o opasnosti od rata i apel za mir izražavali su zabrinutost i protest protiv mogućeg svjetskog rata i nuklearne katastrofe. Otuda je od SSSR i SAD zahtijevano da „odmah obustave ratne pripreme“ i da ponovo započnu pregovore „za mirno rešenje postojećih razmimoilaženja“, uz poštovanje načela OUN. Pravo na apel šefovi država i vlada neangažovanih zemalja su nalazili u trajnoj zainteresovanosti svih naroda svijeta da „čovječanstvo napreduje na putu ka miru i blagostanju a ne ka kobnom uništenju“. U tom kontekstu, učesnici konferencije uputili su pisma istovjetnog sadržaja predsjedniku SAD Džonu Kenediju i predsjedniku Ministarskog savjeta Sovjetskog saveza Nikiti Hruščovu. U pismima je iskazivana ogorčenost zbog pogoršanja međunarodne situacije i mogućnosti izbijanja rata „koji ugrožava čovječanstvo“. Od Kenedija i Hruščova, kao predstavnika država „u čijim se rukama nalazi ključ mira i rata“, zahtijevano je da ulože napore i obnove direktne pregovore o spornim pitanjima međunarodnih odnosa.
Prvi izvještaji iz Moskve su govorili da su u sovjetskoj javnosti stavovi Beogradske konferencije „veoma dobro prihvaćeni“ i „pozitivno ocijenjeni“. To, međutim, nije značilo da je sovjetski državni i partijski vrh promijenio stav o organizovanju neangažovanih zemalja. Dio kadrova je bio blizu gotovo jeretičkog mišljenja da je „u interesu socijalizma što (je) Jugoslavija van lagera“. Među partijskim članstvom je bila uočljiva zbunjenost zbog i dalje velikog uticaja antijugoslovenskih kampanja. Pojedinci su čak smatrali da je afirmativno pisanje o Jugoslaviji posledica njenog priključenja lageru. Bilo je i informacija da je interni dio sovjetskih visokih kadrova upoznat sa negativnom ocjenom „Konferencije u cjelini i ulozi Jugoslavije“, ali te informacije nijesu prosleđivane partijskom članstvu. Informacije do kojih su dolazile jugoslovenske diplomate u Moskvi su govorile da „uspjeh Konferencije u uloga Jugoslavije na njoj“ mogu biti povod novih napada na „jugoslovenski revizionizam“.
Rad Beogradske konferencije nadgledao je i, specijalno za tu priliku poslat u Beograd, član CK KPSS Gafurov. U pismu upućenom Hruščovu on je izvještavao da „bez obzira na zbrku u glavama jugoslovenskih rukovodilaca“, u Jugoslaviji „nema uslova za obnovu kapitalizma, naročito u industriji i poljoprivredi“ i da se u društvu „razvijaju socijalistički odnosi“. Budući da se tokom trajanja Konferencije sreo sa mnogim važnim ličnostima, Gafurov je isticao da velika većina jugoslovenskih rukovodilaca stoji na strani Sovjetskog saveza, a ne na strani Zapada. Analizirajući rad Beogradske konferencije, on je zaključivao da se na njoj Tito držao mnogo bolje od Nehrua, U Nua, Nasera i drugih. Na osnovu sabranih utisaka, Gafurov je smatrao da postoje svi neophodni uslovi za fundamentalno poboljšanje odnosa između SSSR i Jugoslavije, i po državnoj i po partijskoj liniji.
(NASTAVIĆE SE)

---