Iza Hruščovljeve tvrdnje da su odluke Beogradske konferencije „dirnule imerijaliste u živac“, za koju se vjerovalo da će prijati Titu, nalazila se suština njegovog odgovora. Nju je činila poruka da udružena volja i težnje naroda neangažovanih zemalja „koji zajedno sačinjavaju jednu trećinu stanovništva zemljine kugle“, sa podrškom „druge trećine čovječanstva ujedinjene u socijalističku zajednicu“, predstavljaju prirodne saveznike u borbi za mir.

Hruščovljevo pismo Tito je vrednovao kao „propagandni odgovor“ ispunjen brojnim „opštim stavovima“ sa kojima se, suštinski slagao, ali ih nije smatrao odgovorom na sopstveno pismo. Odnose sa SSSR-om Tito nije smatrao dobrim i pored toga što su Sovjeti, prema njegovom mišljenju, „objektivno dobili podršku na Beogradskoj konferenciji“. Ali i ta „podrška“, prema Titovom mišljenju, nije bila posledica popuštanja pod pritiscima SSSR-a već posledica činjenice „što se naši stavovi po pitanju razoružanja, po kolonijalnom pitanju, po berlinskom pitanju podudaraju“.

Stavovi za koje se Jugoslavija založila na Konferenciji šefova država i vlada neangažovanih zemalja najdirektnije su uticali na oživljavanje dugo godina „zamrznutih odnosa Jugoslavije i SSSR“. „Kvalitetne promjene“ uočene su već krajem 1961. Bio je vidan pojačani interes za Jugoslaviju, smanjeni su pritisci i sučeljavanja na međudržavnom planu. Sve je to bilo uklopljeno u proces „destaljinizacije“ koji se, po mišljenju jugoslovenskih diplomata iz Moskve, osjećao u SSSR-u i za koji je jugoslovensko državno i partijsko rukovodstvo bilo zainteresovano. Pored toga, u sovjetskoj politici je uočavan i dalje prisutan i ukorijenjen antijugoslovenski osjećaj, podstican i formiran kampanjama „partijskog prosvećivanja“ iz ranijeg perioda. Pratili su ga i brojni stereotipi o političkom sistemu u Jugoslaviji, razornom uticaju jugoslovenskog revizionizma, jugoslovenskoj spoljnoj politici. Važna je bila i informacija da nasuprot inercije prošlosti, prisutne u političkom životu, zvanična vlast u Moskvi više nije negirala „socijalistički karakter Jugoslavije“. [...]

Posjeta Andreja Gromika Jugoslaviji i razgovori koje je imao sa Josipom Brozom Titom i Edvardom Kardeljom najdirektnije su uticali na „kristalizaciju“ i dugoročno definisanje jugoslovenske politike prema SSSR-u. Beograd nije bio spreman da mijenja opšti okvir svoje spoljne politike. Stav jugoslovenskog državnog vrha iskazivale su riječi: „Naš stav je poznat i nema razloga da u opštem okviru bilo šta mijenjamo“. Na spoljnopolitičkom planu to je značilo da postoji podudarnost jugoslovenskih stavova sa politikom Sovjetskog Saveza oko razoružanja, zamrzavanja nuklearnih proba, rešavanja pitanja Berlina i statusa Njemačke, osude kolonijalizma. Nekada sporna jugoslovenska politika neangažovanosti, demonstrirana na Beogradskoj konferenciji šefova država i vlada neangažovanih zemalja iz septembra 1961, uklapala se u „lagerski“ koncept širenja svjetskog socijalističkog sistema. Sukob i nadmetanje sa Zapadom posredno je uticao na napuštanje dogmatskih stavova da nema socijalizma van „lagera“. [...] Sumirajući cjelokupnu novu politiku prema Sovjetskom Savezu, jugoslovenski državni vrh je aprila 1962. bio mišljenja da Sovjetima „treba pružiti otpor“ tamo gdje se radi o suštinskoj „sadržini naše politike“, tj. tamo gdje bi se sa prihvatanjem neke sovjetske težnje nanijela šteta sopstvenom političkom interesu, posebno u Trećem svijetu. Unutar takve politike postojala je i konkretna taktika, istovremeno dinamična i elastična, koja se zasnivala na stavu da će rešavanje svakog pojedinačnog pitanja zavisiti „od sopstvene konkretne procjene“.

Susret na vrhu Josipa Broza Tita i Leonida Brežnjeva (24.9–4.10. 1962) definitivno je označio novu etapu u odnosima Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. Razgovor dvojice državnika bio je krajnje otvoren, na momente na granici svađe, ali iskren i prije svega važan. „Ako ne kažemo jedan drugom šta mislimo, ništa nećemo postići“, bile su riječi Leonida Brežnjeva koje su objašnjavale odnos dva državnika. Suština postignutog ogledala se u stavu da se odnosi moraju produbljavati na realnoj osnovi, postepeno i bez iluzija. U razgovoru sa Brežnjevom Tito je posebno istakao da neangažovane zemlje „igraju važnu ulogu i to ne na štetu već na korist Sovjetskog Saveza“. Sa prekorom je napomenuo Brežnjevu da Sovjeti moraju znati „gdje su naša osjećanja“, nezavisno od toga što Jugoslavija ne pripada nijednom bloku. Ističući da je u prethodnim godinama Jugoslavija stekla „ugled, povjerenje i poziciju koju drugi nemaju ili je ne mogu steći“, Tito je direktno aludirao na korist koju od toga može imati i Moskva. Upozoravao je da jugoslovensku politiku neangažovanosti treba shvatiti kao politiku koja je „u interesu opšteg zajedničkog cilja“ (a to je socijalizam) i „mira u svijetu“ i da Jugoslavija „tako više koristi, nego kad bismo bili sa Vama“, jer bi u tom slučaju „svi gubili“. Poruka je bila jasna: „Vi morate voditi računa o nama i da nas smatrate svojim prijateljima“.

Posjeta Leonida Brežnjeva Jugoslaviji najavila je skori put Josipa Broza Tita u Moskvu i novi susret sa Nikitom Sergejevičem Hruščovom.

(NASTAVIĆE SE)

---