-Piše: Dragiša Dožić

Pozitivan primjer takvog preobražaja stiže nam sa Stare planine, iz istočnog dijela Srbije. Stara planina je planinska ljepotica sa bujnom vegetacijom i raznovrsnom faunom, ispresijecana planinskim vodotocima. U kratkom periodu stiglo je preko 60 zatjeva za gradnju mHE na toj planini. Eventualnim odobrenjima za gradnju HE, ova planinska ljepotica izgubila bi osobenosti parka prirode i zaštićenog prirodnog dobra. Složni građani 20-ak sela Stare planine usprotivili su se gradnji mHE na ovom prirodnom dobru. Apele građana protiv izgradnje mHE podržalo je i Ministarstvo za zaštitu životne sredine, na čelu sa ministrom Goranom Trivanom. Tom prilikom on je rekao da je protiv izgradnje mHE na tom području i dodao da „ne postoji mHE koja ne narušava životnu sredinu”.

Taj primjer odnosa državnih organa prema izgradnji mHE, to jest protivljenje da zakon profita nadvlada zakone prirode, poučan je i stimulativan za cijeli region. Vlast je u tom slučaju osluškivala glas nauke, koja permanentno ukazuje na štetnost gradnje mHE po okolinu. Grupa profesora i dekana univerziteta u Beogradu obratila se otvorenim pismom Trivanu, upozoravajući na štetnost gradnje mHE.

Izgradnja mHE dovešće do uništavanja dragocjenih i nedostajućih vodenih resursa, uključujući i jedinstveni biljni i životinjski svijet. Talas nezadovoljstva se širi, a protesta zbog gradnje mHE sve je više i kod nas u Crnoj Gori. Na sjeveru Crne Gore skoro da nema opštine gdje nisu planirane ili su već izgrađene mHE. Posledice su vidljive u mjestima gdje su izgrađeni takvi objekti.

Iz Plava javljaju da priroda tamo gdje je izgrađena mHE izgleda kao da je pala atomska bomba. Iz NVO Budva Pizana kažu da se izgradnjom te vrste objekata vrši genocid nad lokalnim stanovništvom i da je to prevaziđen model u Evropskoj uniji (EU).

Tokom novembra 2018. godine grupa od stotinak građana protestovala je u Budvi protiv gradnje mHE. Protest je održan u organizaciji pokreta Balkan river divens ispred hotela „Splendid”, gdje je održavan Samit o hidroenergiji Balkana. Ovaj pokret se bori protiv „ubijanja rijeka” i za zaustavljanje dalje devastacije rijeka, ukidanje naplate subvencija za mHE preko računa za struju. U protestu su učestvovali predstavnici građana, ekoloških pokreta, ljubitelja prirode, Centra za zaštitu prirode i druge NVO. Opozicija i većina građana smatraju da od energetskog sektora najviše koristi imaju vlasnici mHE.

Njima se subvencioniše proizvodnja obnovljive energije parama građana, garantuje im se cijena i otkup energije, a imaju i druge povlastice. Mi u Crnoj Gori nismo u stanju da objektivno sagledamo šta je iracionalno, a šta racionalno, šta je grupni, a šta lični interes, šta su dobiti, a šta posledice kada se unište vodeni i uopšte prirodni resursi, koji su snažno i devastirajuće napali tajkuni. Pravimo se nevješti kada je riječ o onome šta se dešava sa Tarom i kao da nismo svjesni kakvu zaštitu uživa kod Uneska. Praktično, tražimo međunarodnu arbitražu između građana i vlasti. Suočavamo se sa obmanom javnosti da izgradnja mHE doprinosi stabilnosti i jačanju energetskog sistema u lokalnim zajednicama.

Korist od gradnje mHE ima samo privilegovani investitor, a sve ostalo je bez ekonomsko-socijalnog uporišta. Izgradanja brojnih mHE ima progresivno devastirajući uticaj na životnu sredinu. Procedura izdavanja dozvola za gradnju takvih objekata je vrlo složena. Studija procjene uticaja na životnu sredinu nalazi se na samom začelju, pa samim tim, od nje i zavisi da li će dozvola biti izdata. Bez rješenja saglasnosti na tu studiju investitor ne može podnijeti prijavu za početak izvođenja projekta niti započeti izgradnju mHE, a kamoli dobiti upotrebnu dozvolu. U našim prilikama cio postupak odvija se brzo i daleko od očiju javnosti. Tajkunski lobiji prvo markiraju odgovarajuće rječne tokove za gradnju mHE, a zatim se munjevito radi projekat i pribavlja saglasnosti nadležnih. Izigravajući propise, počinje lobiranje i pritisak na lokalno stanovništvo, a da još nije ozvaničena Studija procjene uticaja na životnu sredinu, ključni dokument u proceduri dobijanja potrebnih dozvola. Takva pojava manipulisanja prisutna je bila, uglavnom, prilikom izgradnje gotovo svih mHE, posebno u slučaju Lipovske Bistrice i najave gradnje poligona na planini Sinjavini.


(Nastaviće se)

---