-Piše: Borivoje Ćetković

Odlučeno je na Kongresu u Beogradu, pored ostalog, da se SRPJ(k) učlani u Treći internacionalu, sprovede agrarna reforma, raspišu novi – slobodni demokratski izbori za narodno predstavništvo. Kongres je ustao protiv akcije jugoslovenske buržoazije na gušenju revolucionarnog pokreta u zemlji i njenog učešća u gušenju revolucije u Rusiji, Mađarskoj i Bavarskoj. Usvojen je Statut SRPJ(k) i izabrano Centralno partijsko vijeće. Za glavnog sekretara SRPJ(k) izabran je Filip Filipović. Prema sačuvanim podacima Kongresu ujedinjenja iz Crne Gore prisustvovali su Marko Mašanović i Augustin Marinović – predstavljali su cetinjsko radništvo (Pejović: KPJ u Crnoj Gori, 1999) Inače, stvarni organizator i rukovodilac Komunističke partije u Crnoj Gori bio je Jovan Tomašević (1891–1924), veliki borac protiv autokratije knjaza i kralja Nikole, osuđen u Bombaškoj aferi na 10 godina robije, vatreni ujedinitelj, čija je prerana smrt bila nenadoknadivi gubitak za komunistički pokret.

Drugi kongres SRPJ (k) održan je u Vukovaru 20–24. juna kome su prisustvovala 374 delegata iz cijele zemlje. Kongres je donio Program i Statut Partije, na osnovu kojeg je naziv SRPJ(k) zamijenjen nazivom Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). „Program polazi od činjenice da je kapitalizam ušao u imperijalističku fazu razvitka i epohu proleterskih revolucija. Istakao je ostvarenje proleterske revolucije, stvaranje revolucionarne vojske, eksproprijaciju i socijalizaciju trgovine i proizvodnje i odvajanje crkve od drtžave. Neposredni zadaci KPJ iznijeti su u rezoluciji o političkoj situaciji i zadacima KPJ. Izabrano je Centralno partijsko vijeće u cjelosti iz redova komunističkog krila. Za sekretare KPJ izabrani su Sima Marković i Filip Filipović”.

Dr Sima Marković, jedan od najobrazovanijih jugoslovenskih marksista između dva rata, univerzitersku karijeru (bio je asistent kod poznatog matematičara M. Petrovića Alasa – bavio se matematikom, teorijskom fizikom, filozofijom), zamijenio je revolucionarnim i partijskim radom. Njegova kritika tadašnje stvarnosti jugoslovenskog društva bila je ubitačna.

Stvaranje KSHS dovelo je do koncentracije radničke klase. Međitim, „srpska buržoazija je stvaranje nove države oduvijek smatrala kao proširenje Srbije u Veliku Srbiju... Vidovdanski ustav je u najvećoj mjeri zaoštrio nacionalne odnose u zemlji... Reakcionarna srpska buržoazija bila je samo oruđe u rukama francuskog imperijalizma... Srpski bajoneti su u krvi ugušivali radničke štrajkove u Hrvatskoj i Sloveniji baš kao i u Srbiji i ostalim pokrajinama...

U užasnoj, strahovitoj i nečuvenoj bijedi živjela je radnička klasa. Vladalo je nečuveno i besprimjerno nasilje... Obznana suspenduje Komunističku partiju, koja je na poslednjim izborima, u koje je ušla sa svojim punim maksimalnim programom, dobila preko 200.000 glasova...”, ocjena je sekretara KPJ. (Marković,Tragizam malih naroda, 1985:94.) O snazi KPJ govori i podatak da je na prvim parlamentarnim izborima u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, održanim 28. novembra 1920. godine, uprkos nasilju policije i žandarmerije i falsifikatima, pod parolom za sovjetsku republiku dobila 59 poslaničkih mandata i tako postala treća politička partija po broju mandata u Konstituanti.

Treći kongres KPJ, zapisali su istoričari partije,održan je u Beču je od 17. do 22. maja, na kome je prisustvovalo 36 delegata sa rješavajućim i 12 sa savjetodavnim pravom glasa. Kongresu su prisustvovali i predstavnici Kominterne. Usvojeni su rezolucija o izvještaju CK i Statut KPJ. U novi CK izabrani su predstavnici lijeve i desne frakcije.

U Drezdenu je 9. novebra 1928. otpočeo sa radom Četvrti kongres KPJ. Kongres je razmatrao aktuelna politička i unutarpartijsksa pitanja, dao je ocjenu političke situacije u Jugoslaviji. Posebno se bavio borbom protiv „velikosrpske hegemonije i likvidacijom frakcijske borbe”... „Kongres je zadao ozbiljan udarac frakcijama i ovlastio je CK KPJ da prostom većinom isključi svakog njegovog člana koji bi pokušao da obnovi frakcijsku borbu. Kongres je izabrao novi CK”.


(Nastaviće se)

---