-Piše:dr Radoslav T. Stanišić filmski i TV reditelj

Kritičari su takođe smatrali za manu i raskošnu likovnu ljepotu filma, koji je Golovnja snimao na lokacijama, a koju su vidjeli kao udovoljavanje formalizmu. „Potomak Džingis-kana” je bio veoma popularan, a strana publika je bila u najvećoj mjeri oduševljena njegovom tehničkom virtuoznošću; ali je Pudovkina pogodila gorčina sovjetskih kritika. Zato je njegov sledeći film, pokušaj da svoju teoriju kontrapunktskog zvuka ostvari u praksi, bio neuspjeh. Pod naslovom „Prost slučaj” (1932), taj film je veoma lična ljubavna priča ispričana pomoću skupa povezanih impresionističkih komadića, koji mnogo više liči na Ejzenštajnove teorije nego na Pudovkinove prethodne filmove. „Prost slučaj” je prikazivan kratko, poslije mnogih prerada, i to samo u nijemoj verziji, a Pudovkin je bio javno optužen za formalizam, što je bio još jedan znak da se veliko doba eksperimentalne sovjetske umjetnosti bliži kraju. Mada je Pudovkin uspio da odoli buri kritike koja je prijetila da zahvati sve sovjetske velike umjetnike filmske montaže – uspio je da napravi nekoliko cijenjenih zvučnih filmova, „Dezerter”, 1933; „Suvorov”, u korežiji sa Mihailom Dolerom, 1941. On više nikada neće ponovo dostignuti nivo svoja tri nijema remek-djela, i to zbog neprestanog miješanja partijskih birokrata u njegov rad.

Treći veliki umjetnik sovjetskog nijemog filma, i vjerovatno najnekonvencionalniji, bio je Aleksandar Dovženko (1894–1956). Sin ukrajinskih seljaka, Dovženko je bio nastavnik, diplomata, crtač političkih stripova i slikar, prije nego što je stupio u studije u Odesi 1926, kada mu je bilo trideset dvije godine. Kao i Grifit, i on je znao malo o filmu kada je započeo svoju karijeru („Vrlo rijetko sam gledao filmove”, pisao je Dovženko o svom prethodnom životu), a njegove prve tri produkcije za studije u Odesi su u velikoj mjeri počivale na američkim slepstik komedijama koje su tada bile veoma popularne kod sovjetske publike. Ali, 1928. je napravio film koji je otkrio zadivljujuću dubinu poetskih osjećanja, i koji je tehnički do te mjere bio nekonvencionalan da su zvaničnici ukrajinskog filmskog trusta zatražili od Ejzenštajna i Pudovkina da ga prvo oni pogledaju i potvrde njegovu podobnost. To je bio film „Zvenigora”, smjelo stilizovana serija priča o potrazi za blagom drevne Skitije. Priče su postavljene na četiri različite pozornice ukrajinske istorije, što je Dovženku omogućilo da napravi kontrast između prošlosti i sadašnjosti tog regiona i da formuliše savremenu političku alegoriju; Ejzenštajn i Pudovkin su odmah shvatili značaj tog filma. Film „Arsenal” je epska filmska poema o posledicama Revolucije i građanskog rata na Ukrajinu. Počevši sa svjetskim ratom, a završivši nasiljem za vrijeme radničkog štrajka u pobunjenoj kijevskoj fabrici, film u manjoj mjeri predstavlja ispričanu priču, a u većoj kreira jednu vizuelnu metaforu Revolucije koja obuhvata užase rata nalik na noćne more, bijedu i ekonomsku represiju i, najzad, neuništivi slobodarski duh u srcu ukrajinskog naroda. Strukturalno, „Arsenal” pruža sinoptički uvid u Revoluciju u Ukrajini, kroz seriju imažinističkih vinjeta u kojima se prepliću istorija, karikatura, folklor, alegorija i mitologija. U prelijepo komponovanim kadrovima snimatelja Danila Demuckog (1893–1954) ljudi ne samo da žive i umiru, nego i konji govore, portreti oživljavaju i, na kraju filma, sam glavni glumac obnažuje prsa i izlaže ih nizu rafala metaka koje na njega ispaljuju reakcionari i čudom nastavlja da stoji, kao simbol nesalomljivog revolucionarnog duha. Sledeći Dovženkov film, „Zemlja” (1930), po opštem mišljenju, priznat je kao remek-djelo. Mada se njegov oskudni zaplet odnosi na opšte mjesto manifestacije klasne borbe, film je u suštini nenarativna himna neprekidnom smjenjivanju života i smrti u Dovženkovoj voljenoj Ukrajini. Poslije samonametnute pauze od bezmalo dvije godine, Dovženko je bio spreman da svoj talenat prilagodi zahtjevima zvučnog filma („Ivan” 1932; Azpogad 1935; „Šorc” 1939), ali ga je rastući pritisak da se povinuje partijskoj liniji onemogućio da ponovo dostigne lirske visine filmova Arsenal i Zemlja, mada je do kraja života hrabro nastavljao s pokušajima.


(Nastaviće se)

---