-PIŠE: DR SOFIJA KALEZIĆ

I pored toga što same devedesete nijesu uvijek primarna tema kojom se autorke bave, upadljiva je njihova težnja da se tragičnoj stvarnosti izmakne ili da se o njoj govori posredno, s određene vremenske distance. Naglašeno interesovanje širokog kruga čitalačke publike za tzv. „ženske” teme dovelo je do objavljivanja čitavog niza proznih tekstova koji se na prijemčiv način bave motivima iz života žena – od prvih zaljubljenosti, strepnji, iskustava i iskušenja mladosti do zrelog doba, sumiranja životnog bilansa i pitanja smisla čovjekove egzistencije. Romani i zbirke priča navedenih književnica doživljavaju popularnost, uklapajući se u zadate okvire tradicionalnih rodnih uloga, u čemu je prisutna i njihova tendencija da se iz takvih tradicionalnih okvira izađe i živi život po vlastitim ljudskim i moralnim kriterijumima.
U cjelini, XX i XXI vijek se dokazuju kao doba u kojem je prozno književno stvaralaštvo žena potvrdilo svoju vrijednost, a feministička i rodna kritika relevatnost svojih tumačenja. Razvoj ove vrste literature, uprkos dramatičnim društvenim zbivanjima i procesima repatrijarhalizacije koji su ta zbivanja pratili još uvijek je ekspanzivan, ali književna kritika kao da na nivou monografskih studija ili esejističkih ostvarenja nije stigla da ovakav buran literarni razvoj na adekvatan način proprati.
Nadam se da će ova knjiga predstavljati značajnu kompenzaciju u odnosu na dosadašnje pomanjkanje monografske literature o proznom stvaralaštvu žena crnogorskih prostora, pa je značajno istaći da sam se kao osnovnim kriterijumom isključivo vodila estetskim razlozima za formiranje korpusa književnica, čija sam ostvarenja analizirala. Stoga je izbor koji sam napravila lišen ikakvih ideoloških, političkih, vjerskih ili ličnih predrasuda. Nedostatak personalnog odnosa prema njima, nadoknadila sam umjetničkom i interpretativnom relacijom prema njihovom djelu jer sam dopuštala da mi ono samo govori o sebi i za sebe.
Ukoliko se radi o spisateljki čije ime koje nije opšte prihvaćeno u svijetu književnokritičke misli, obratila sam pažnju na to da je njeno djelo u žanrovskom i/ili motivskom smislu nadogradilo i obogatilo književnost koju su stvorile crnogorske spisateljice. To mi je bio pouzdan način da pokažem kojim su se sve temama one bavile, odnosno da eksponiram široku motivsku lepezu njihovih ostvarenja koje po načinu literarne obrade i predmetnoj raznovrsnosti ne samo da ne zaostaje za širim kulturnim i literarnim kontekstom, već i povremeno prevazilazi stvaralaštvo književnica u regionu.
Mislim da osnovni „nedostatak“ njihovog učinka na crnogorskoj književnoj sceni ne počiva u problemu literarnog (ne)kvaliteta, već u njihovoj razjedinjenosti, podijeljenosti po različitim osnovama, djelimičnoj skrajnosti sa literarne pozornice, kritičkoj prećutanosti, kao i pravljenju različitih književnih (ne)zvaničnih „klanova“ u kojima za njih iz brojih razloga nema mjesta. Veća fizička, psihološka i organizaciona opterećenost literarno talentovanih žena Crne Gore u odnosu na mušku populaciju i pomanjkanje društvene podrške takođe je doprinijela nemogućnosti da se, u pogledu reklamno prodornijeg pristupa, nametnu.
Lagano nas uvodeći u magične svjetove pisane riječi, u kojem one vođene hrabrim srcem i lucidnim umom ispisuju svoje istine o ženama, crnogorske književnice – bez obzira na to što se njihova prozna ostvarenja u velikoj mjeri motivski i stilski razlikuju – otvaraju, prije svega, žensku psihu iznutra, prikazujući je i odslikavajući istinito i otvoreno. U njihovim djelima na nesputan i inventivan način one pišu o potrazi za sopstvenim identitetom, analizi vlastitih slabosti, strahu od starosti, odbacivanja i neshvaćenosti. U pojedinim djelima ima sporadične stilske nedotjeranosti, ali su često istovremeno obilježena iskrenim osjećanjima i autentičnim opisima.

(NASTAVIĆE SE)

---