-PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

Pored radnih navika činovnika, važno pitanje je bilo i bezbjednost informacija kojima je rasplogalo ministarstvo i koje je razmjenjivalo sa predstavništvima u inostranstvu i drugim državnim institucijama. Ovo pitanje je imalo različite vidove, neki su zavisili od propisa, a neki od savjesti činovnika.

Za povjerljivi rad u inostranstvu korišćeni su povjerljivi krediti u budžetima. Ministarstva nijesu merđusobno saopštavala koje poslove sprovode u inostranstvu, a Glavna kontrola je bila izuzeta iz kontrole povjerljivih kredita. Računovodstvo ministarstva je smjelo da izvještava druga odjeljenja o isplatama iz povjerljivih kredita samo na osnovu ovlašćenja ministra. U komunikaciji sa predstavništvima u inostranstvu, ministarstvo je koristilo pismenu, telegrafsku i telefonsku komunikaciju. Za pisane i telegrafske instrukcije i izvještaje korišćena je šifra. Kao dodatnu mjeru bezbjednosti informacija, IV odsjek PO MID je za albanske poslove koristio i zamjenu značenja riječi u osnovnom tekstu. U prvoj polovini dvadesetih godina, telegrame između MID-a i Glavnog telegrafa u Beogradu nosila su razna lica zaposlena u ili pri ministarstvu. Međutim, pošto je nestao jedan telegram Konzulata u Zadru, marta 1926, povedena je istraga u okviru ministarstva i poštansko-telegrafske službe. Kada su ustanovili da je telegram preuzeo detektiv Uprave grada Beograda (UGB) Miladin Tasić, koji je tvrdio da ga je predao jednom od poslužitelja MID-a, pomoćnik ministra Jovan Marković je svojim rješenjem od 19. maja 1926. zabranio da telegrame preuzimaju činovnici drugih nadleštava koji su bili poslati na rad pri ministarstvu. Tokom 1927. godine, uvedene su dvije vrste tablica za šifru kao dodatna mjera bezbjednosti povjerljivih informacija. Zajedničke tablice dobijala su sva poslanstva i konzulati za slanje svojih administrativnih izvještaja. Pojedinačne tablice su pravljene samo u dvije kopije, od kojih je jednu imao MID a druga je slata svakom poslanstvu pojedinačno. One su korišćene za slanje povjerljivih izvještaja. Primopredaja telegrama koji su stizali tokom noći vršena je narednog jutra u Glavnom telegrafu u Beogradu. Određeno je da vrijeme za primopredaju bude u 8 časova, ali je 22. septembra 1928. godine MID tražio da bude pomjereno na 6.30 časova. MIP je promijenio šifarski slog 1. januara 1934, i umjesto dotadašnjeg šifrovanja sa grupama od po deset slova uvedene su grupe od po pet slova.[...]

Poslije uvođenja telefonske komunikacije između MIP-a i diplomatsko-konzularnih predstavništava u inostranstvu, uvedene su dodatne mjere bezbjednosti za zaštitu informacija, ali i šifre. Traženo je da se politički izvještaji ne dostavljaju telefonom, već samo šifrovanim telegramima. Ukoliko je određena informacija saopštena telefonom, onda je predstavništva nijesu smjela ponavljati i u šifrovanim telegramima, kako bi se sačuvala bezbjednost ključa za šifru. Kada je počeo Drugi svjetski rat, pomoćnik ministra Miloje Smiljanić izdao je naređenje kojim je činovnicima MIP-a bilo dozvoljeno da primaju telefonske pozive stranih diplomatskih predstavnika samo po prethodnom obavještavanju i dobijenom odobrenju svojih šefova. Ovu naredbu je morao da ponovi 16. decembra 1939, jer je u ministarstvu bilo primijećeno da nijesu svi činovnici poštovali ovu mjeru bezbjednosti.

Kao dodatna mjera bezbjednosti za pisanu komunikaciju korišćena je diplomatska kurirska služba. Time je izbjegavana cenzura koja je postojala u poštanskim službama mnogih evropskih država. U početku, kuriri su korišćeni za razmjenu pošto između konzulata i delegacija, koje su bile stacionirane u blizini jugoslovenske granice, sa MID-om, vojnim i policijskim organima, sreskim i okružnim načelstvima. Većina diplomatskih i konzularnih predstavništava je slala pošiljke pod zvaničnim pečatom regularnom poštanskom službom.


(KRAJ)

---